13 februari 2024 - door Paula Verschaeve
Met een groots overleg en een aantal toegevingen probeert Commissievoorzitter von der Leyen de onvrede rond landbouw in de EU tegen te gaan.
Eind januari gaf von der Leyen het startschot voor een 'toekomstdialoog' met de landbouwsector met als doel een gemeenschappelijke basis te vinden voor de toekomst van de agrovoedingssector van de EU.
De regel waarbij boeren 4 procent van hun akkerland braak moeten laten liggen, zal met terugwerkende kracht van toepassing zijn vanaf 1 januari 2024.
Op basis van de 'toekomstdialoog' met de landbouwsector zal de Commissie een nieuw voorstel doen om pesticidegebruik te verminderen.
Met een ‘toekomstdialoog’ probeert Commissievoorzitter Ursula von der Leyen de onvrede rond landbouw in de EU tegen te gaan. Kort na de lancering van die dialoog rolden de boerenprotesten verder uit. Boeren zijn boos en ontgoocheld. De oorzaken zijn divers en verschillen van lidstaat tot lidstaat: strenge Europese regels, hoge energieprijzen, de effecten van de klimaatverandering, een knip in landbouwsubsidies. Kwaadheid over de Europese Green Deal verenigt hen. Veel klimaat- en milieuregels uit de Green Deal, die Europa klimaatneutraal moeten maken, hebben een impact op de bedrijfsvoering van landbouwbedrijven. Om de boeren aan boord te houden, doet de Commissie nu een aantal toegevingen.
Welke voorstellen legt de Commissie op tafel en wat houdt die ‘toekomstdialoog’ met de landbouwsector nu juist in? Dit artikel biedt een overzicht.
Midden september beloofde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen een strategische dialoog over de toekomst van de Europese landbouw om de groeiende onvrede bij de boeren tegen te gaan. “We hebben meer dialoog nodig en minder polarisatie”, zei von der Leyen, “ervan overtuigd dat landbouw en bescherming van de natuur hand in hand kunnen gaan”.
Tijdens de ‘EU Agri-Food Days’ begin december wist von der Leyen te zeggen dat de dialoog in januari 2024 van start zou gaan. Op diezelfde dag zei de Europese commissaris voor Landbouw, Janusz Wojciechowski, dat “belanghebbenden uit de hele landbouwsector uitgenodigd zouden worden om samen te komen om de huidige en toekomstige uitdagingen beter te begrijpen, om de kansen die kennis en technische innovatie bieden beter te benutten, om te werken aan een duurzamer en veerkrachtiger voedselsysteem en om plattelandsgebieden aantrekkelijker te maken.”
Eind januari gaf von der Leyen dan ook het startschot voor een strategische dialoog met de landbouwsector. Rond de tafel zaten 27 vertegenwoordigers van de landbouwsector, de plattelandsgemeenschappen, de agrifood-sector, ngo’s en de academische wereld. Hun rapport wordt eind deze zomer verwacht. Het moet oplossingen bevatten voor vier grote kwesties: hoe krijgen boeren en rurale gemeenschappen uitzicht op een eerlijke levensstandaard? Hoe kan een duurzame landbouw eruitzien? Welke mogelijkheden biedt technologische innovatie? En hoe kan de Europese voedselproductie concurrentieel blijven met andere producenten in de wereld?
Elke vier tot zes weken zullen er thematische vergaderingen georganiseerd worden en dit onder leiding van professor Peter Strohschneider. Daarnaast wordt een online portaal opgezet om meningen te verzamelen van organisaties die niet zijn uitgenodigd voor het overleg. Het rapport, dat eind deze zomer aan de Commissie moet worden voorgelegd, dient als leidraad voor de voorbereiding van het nieuwe Europese landbouwbeleid vanaf 2028.
De Raad en het Europees Parlement worden bij het proces betrokken en de voorzitter, P. Strohschneider, zal beide instellingen regelmatig informeren en met hen in dialoog gaan.
Om de boeren aan boord te houden, doet de Commissie een aantal toegevingen.
Zo kondigde Ursula von der Leyen op 31 januari aan dat de regel waarbij boeren 4 procent van hun akkerland braak moeten laten liggen, voorlopig niet zou worden ingevoerd. Over wat gaat deze regel nu juist? Om aanspraak te kunnen maken op Europese landbouwsubsidies gelden een reeks voorwaarden. Eén daarvan is dat boeren 4 procent van hun akkerland braak moeten laten liggen. Op die grond mogen ze geen gewassen telen, maar moeten ze ruimte laten om biodiversiteit te stimuleren. Denk hierbij aan de aanplanting van struiken of heggen. De 4%-regel is sinds enkele jaren onderdeel van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), maar was nog nooit effectief van kracht. Ook de Oekraïne-oorlog dwong de Commissie om de boeren uitstel te geven. Vanaf dit jaar zou de regel effectief van kracht zijn, maar de invoering wordt dus opnieuw uitgesteld.
Volgens het Commissievoorstel kunnen landbouwers voor 2024 wel nog GLB-steun krijgen, zelfs als ze geen 4% braaklegging hebben, op voorwaarde dat ze op 7% van hun grond stikstofhoudende gewassen (zoals linzen, erwten of bonen) of zogenaamde vanggewassen telen, zonder gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken.
Stand van zaken
Tijdens een vergadering op 9 februari brachten de 27 lidstaten hun stem uit over het voorstel, waarvan 19 EU-lidstaten vóór. Gezien het voorstel in het comité niet werd gesteund door een gekwalificeerde meerderheid en er geen gekwalificeerde meerderheid tegen de tekst was, kon de Commissie de maatregel goedkeuren. De maatregel zal met terugwerkende kracht van toepassing zijn vanaf 1 januari 2024.
Wijzigingen door EU-lidstaten
Wel hebben de EU-lidstaten drie aspecten van het Commissievoorstel gewijzigd: (a) het 7% aandeel voor stikstofhoudende gewassen of zogenaamde vanggewassen zou teruggebracht worden naar 4%, (b) de wegingsfactor voor stikstofhoudende gewassen zou geschrapt worden en (c) de lidstaten zouden een versnelde procedure hebben verkregen voor alle noodzakelijke wijzigingen van de milieuregelingen.
Een tweede toegeving van de Commissie slaat op de liberalisering van de handelsmaatregelen en de afschaffing van tarieven met Oekraïne. Ook dat gebeurde in 2022 als reactie op de Oekraïne-oorlog en levert de Oekraïners tot op heden positieve inkomsten op. De Commissie stelt nu voor om de afschaffing van importtarieven tot juni 2025 te verlengen.
Maar een aantal Europese landbouwsectoren keren hun rug tegen deze maatregel. Daarom komt er een zogenaamde noodremprocedure voor suiker, eieren en gevogelte uit Oekraïne. Als de import van die producten de gemiddelde importvolumes uit 2022 en 2023 overstijgt, kunnen opnieuw importtarieven worden ingevoerd. De EU-lidstaten zullen de Commissie sneller kunnen adviseren om in te grijpen en maatregelen te nemen om de Europese landbouwsector te beschermen.
Begin februari kondigde Ursula von der Leyen in het Europees Parlement aan dat het voorstel voor de halvering van pesticidegebruik tegen 2030 wordt ingetrokken. Met dit voorstel zou de bestaande richtlijn (2009) omgezet worden in een verordening die rechtstreeks bindend en uniform van toepassing zou zijn op alle EU-lidstaten. Het is echter een symbool van polarisering geworden: op 22 november werd het door het Parlement verworpen en bij de EU-lidstaten is de verdeeldheid te groot om het eens te worden over een onderhandelingspositie (algemene oriëntatie). Eind januari deed het Belgisch voorzitterschap nog een poging en publiceerde het een reeks compromisteksten. Ook dit voorstel botste op weerstand van het Parlement. Daarom zal von der Leyen de Commissie voorstellen om de pesticidenreductiewet terug te trekken. Op basis van de strategische dialoog met de landbouwsector zal de Commissie dan een nieuw voorstel doen om pesticidegebruik te verminderen. De uitwerking ervan wordt iets voor de volgende legislatuur.
Volgende stappen
Begin deze week gaf David Clarinval, de Belgische minister van Landbouw, aan dat de werkzaamheden in de Raad over het voorstel on hold worden gezet.
De Groep planten en fytosanitaire vraagstukken van de Raad zal tussen 22 en 23 februari 2024 bijeenkomen om geïnformeerd te worden over de intrekking ervan.
Vorige dinsdag verdwenen ook nog een aantal specifieke maatregelen voor de landbouw uit de mededeling van de Commissie over het doel om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2040 te verminderen met 90 procent. De reductiedoelstelling van 30 procent voor methaan, stikstof en andere gassen, die verband houden met landbouw bijvoorbeeld, is weggelaten.
Persbericht van de Europese Commissie: Toespraak over de State of the Union 2023 door voorzitter von der Leyen, 13 september 2023
Persbericht van de Europese Commissie: Speech by President von der Leyen at the EU Agri Food Days, via video message, 6 december 2023
Persbericht van de Europese Commissie: Opening address by Mr Janusz Wojciechowski at the 2023 EU Agricultural Outlook Conference, 6 december 2023
Persbericht van de Europese Commissie: Voorzitter von der Leyen lanceert strategische dialoog over de toekomst van de landbouw in de EU, 25 januari 2024
Questions and Answers on the Strategic Dialogue on Agriculture, 25 januari 2024
Persbericht van de Europese Commissie: Commissie stelt voor EU-landbouwers toe te staan gedurende één jaar af te wijken van bepaalde landbouwregels, 31 januari 2024
Persbericht van het Europees Parlement: Support to Ukraine, response to farmer’s concerns, 6 februari 2024
Persbericht van de Europese Commissie: Commission presents recommendation for 2040 emissions reduction target to set the path to climate neutrality in 2050, 6 februari 2024
