21 februari 2024 - door Paula Verschaeve
Op dinsdag 20 februari 2024 bereikten de Raad en het Europees Parlement een voorlopig politiek akkoord over de herziening van de twee richtlijnen luchtkwaliteit.
De overeenkomst introduceert nieuwe EU-luchtkwaliteitsnormen voor 2030 in de vorm van grens- en streefwaarden die dichter bij de WHO-aanbevelingen liggen.
De tekst verwijst ook naar de mogelijkheid om tegen 31 januari 2029 uitstel van termijn aan te vragen voor het bereiken van de grenswaarden voor luchtkwaliteit.
De herziene richtlijn zorgt dat mensen schadevergoeding kunnen eisen en verkrijgen bij gezondheidsproblemen door schending van de nationale regels.
De nieuwe richtlijn introduceert EU-luchtkwaliteitsnormen die gehaald moeten worden om de doelstelling van nulvervuiling tegen 2050 te bereiken. Het is ook de bedoeling om de EU-luchtkwaliteitsnormen in overeenstemming te brengen met de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
Het compromis bevat nieuwe EU-luchtkwaliteitsnormen voor 2030 in de vorm van grens- en streefwaarden die dichter bij de WHO-aanbevelingen liggen en die regelmatig herzien zullen worden.
De herziene richtlijn heeft betrekking op een groot aantal luchtverontreinigende stoffen, waaronder fijne deeltjes en zwevende deeltjes, stikstofdioxide, zwaveldioxide, benzo(a)pyreen, arseen lood en nikkel en stelt specifieke normen vast voor elk van deze stoffen.
In de tekst krijgen de EU-lidstaten de mogelijkheid om tegen 31 januari 2029 uitstel van termijn te vragen voor het bereiken van de grenswaarden voor luchtkwaliteit:
tegen 1 januari 2040 voor gebieden waar naleving van de richtlijn binnen de voorgestelde termijn onhaalbaar zou zijn omwille van specifieke klimatologische en orografische omstandigheden of waar de noodzakelijke verminderingen alleen bereikt kunnen worden met grote gevolgen voor bestaande huishoudelijke verwarmingssystemen;
tegen 1 januari 2035 (mogelijkheid deze termijn met twee jaar te verlengen) als uit prognose blijkt dat de grenswaarden niet binnen de termijn behaald kunnen worden.
Om uitstel aan te vragen, moeten de EU-lidstaten in hun roadmaps, verwacht tegen 2028, luchtkwaliteitprognoses opnemen waaruit blijkt dat de overschrijding zo kort mogelijk gehouden zal worden en dat de grenswaarde tegen het einde van de uitstelperiode gehaald zal worden. Tijdens de periode van uitstel worden de EU-lidstaten verwacht hun luchtkwaliteitsplannen regelmatig bij te werken en verslag uit te brengen over de uitvoering ervan.
Wordt een grens- of streefwaarde overschreden, of bestaat er een risico dat de alarm- of informatiedrempels voor bepaalde verontreinigende stoffen worden overschreden, dan verwachten de Raad en het Parlement het volgende:
een roadmap vóór de deadline als het niveau van verontreinigende stoffen tussen 2026 en 2029 de grens- of streefwaarde die tegen 2030 moeten worden bereikt, overschrijdt;
luchtkwaliteitsplannen voor gebieden waar de niveaus van verontreinigende stoffen de grens- of streefwaarden van de richtlijn overschrijden na de deadline;
actieplannen op korte termijn om het gevaar voor de menselijke gezondheid te verminderen in gebieden waar alarmdrempels zullen worden overschreden.
De medewetgevers introduceren lichtere eisen voor het opstellen van luchtkwaliteitsplannen en actieplannen op korte termijn in gevallen waarin de mogelijkheden om bepaalde verontreinigingsconcentraties te verminderen, ernstig beperkt zijn vanwege lokale geografische en meteorologische omstandigheden.
Is het onmogelijk de ozonconcentraties op lokaal of regionaal niveau te verminderen, dan stelt de tekst de EU-lidstaten vrij van luchtkwaliteitsplannen, op voorwaarde dat de Commissie en bevolking een gedetailleerde motivering krijgen.
Op grond van het voorlopig akkoord moet de Commissie de luchtkwaliteitsnormen tegen 2030 herzien, en daarna ten minste om de vijf jaar. Bij die evaluatie moet de Commissie ook de nalevingstermijn en grensoverschrijdende verontreiniging beoordelen.
Op basis van haar evaluatie moet de Commissie dan voorstellen doen om de luchtkwaliteitsnormen te herzien, andere verontreinigende stoffen op te nemen en/of verdere acties op EU-niveau te ondernemen.
De nieuwe richtlijn versterkt de toegang tot de rechter en het recht op schone lucht. Belanghebbenden, waaronder getroffen burgers en ngo’s, zullen de implementatie van de richtlijn kunnen aanvechten. Nieuw is ook dat de EU-lidstaten ervoor moeten zorgen dat mensen schadevergoeding kunnen eisen en verkrijgen bij gezondheidsproblemen door schending van de nationale regels.
De tekst verduidelijkt en verruimt de vereisten voor de EU-lidstaten om sancties vast te stellen.
Het voorlopig politiek akkoord dat nu bereikt is, is nog niet aan de eindmeet. Het Europees Parlement moet het akkoord nu intern goedkeuren. Dit moet eerst in de ENVI-commissie en vervolgens in plenaire vergadering gebeuren. Daarna is het aan de EU-lidstaten om hun definitieve goedkeuring te geven. Na formele goedkeuring door beide instellingen zal de tekst in het EU-Publicatieblad gepubliceerd worden en in werking treden. De EU-lidstaten hebben na de inwerkingtreding twee jaar de tijd om de richtlijn om te zetten in nationale wetgeving.
De tekst van het voorlopig politiek akkoord is sinds vrijdag 8 maart beschikbaar (zie bijlage).
Om luchtvervuiling aan te pakken, publiceerde de Europese Commissie in oktober 2022 een voorstel voor een richtlijn betreffende de luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa. Dit voorstel sluit aan bij het EU-actieplan ‘Towards Zero Pollution for Air, Water and Soil’. Het Commissievoorstel voegt de bestaande twee richtlijnen uit 2004 en 2008 samen tot één richtlijn. De belangrijkste punten uit de voorgestelde herziening zijn:
luchtverontreiniging uiterlijk in 2050 tot nul;
recht op compensatie voor mensen die gezondheidsschade lijden als gevolg van luchtverontreiniging;
verbetering van de toegang tot de rechter en het recht op schone lucht;
doeltreffende sancties;
betere en voor iedereen toegankelijke informatie over de luchtkwaliteit;
aanscherping van luchtkwaliteitsplannen en -monitoring.
Commissievoorstel voor een richtlijn over de luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa, 26 oktober 2022
Standpunt van het Europees Parlement, 13 september 2023
Standpunt van de Raad, 9 november 2023
Persbericht van de Raad, 20 februari 2024
Persbericht van het Europees Parlement, 20 februari 2024
