Europa helpt staal- en metaalindustrie

Inleiding

De Europese staal- en metaalindustrie is een belangrijke speler voor onze economie. Ze levert o.a. grondstoffen aan belangrijke sectoren zoals de automobielindustrie, bouw en defensie. Een sterke staal- en metaalsector is ook essentieel voor de veiligheid van de EU. Dat blijkt duidelijk uit de huidige geopolitieke spanningen en initiatieven zoals het ReArm Europe Plan/Readiness 2030. 

Tegelijk staat de sector in België en Europa onder zware druk. Energieprijzen liggen hier veel hoger dan in andere werelddelen. Bedrijven krijgen te maken met oneerlijke concurrentie uit onder meer China, Amerikaanse invoerheffingen op staal en aluminium én de noodzaak om te investeren in klimaatvriendelijke productie. 

De Commissie stelt daarom een actieplan voor, als eerste stap op korte en middellange termijn. 

Zes pijlers staan centraal: 1) schone en betaalbare energie garanderen, 2) koolstoflekkage tegengaan, 3) de Europese industriële capaciteit beschermen en versterken, 4) circulair gebruik van metalen stimuleren, 5) kwalitatieve industriële jobs behouden en 6) risico’s verminderen via leidende markten en gerichte investeringen. 

PIJLER 1 - Schone & betaalbare energie

Energie blijft de grootste kost voor de staal- en metaalindustrie. Toegang tot goedkopere elektriciteit is cruciaal om de sector competitief te houden én de transitie mogelijk te maken. 

→ Hoe? 

Lagere energieprijzen voor energie-intensieve industrieën 

• Actieplan voor betaalbare energie (o.a. efficiënte nettarieven, Power Purchase Agreements, versnelde vergunningsprocedures, belastingen verlagen, …) 

• Richtsnoeren over de opzet van nettarieven, met o.a. mogelijkheden om de nettarieven voor de metaalindustrie en andere energie-intensieve sectoren te verlagen (gepland voor het tweede kwartaal van 2025) 

• In het kader van de herziening van het ETS en CBAM in 2026 zal de Commissie zich inzetten voor het waarborgen van maatregelen voor de compensatie van indirecte ETS-kosten na 2030

Versnelde netaansluitingen & hernieuwbare koolstofarme waterstof 

• Samenwerking met lidstaten om onderliggende problemen van lange wachttijden voor netaansluitingen aan te pakken

• Richtsnoeren en aanbevelingen aan lidstaten om de wachttijd voor netaansluitingen te verkorten 

• Leidende principes waarin voorwaarden worden vastgesteld waaronder anticiperende investeringen in netprojecten zouden moeten worden verleend (gepland voor het tweede kwartaal van 2025)

• Voorstellen om toegang tot het elektriciteitsnet voor elektrificatieprojecten in energie-intensieve industrieën te vergemakkelijken (gepland voor het vierde kwartaal van 2025)

• Gedelegeerde handeling inzake koolstofarme waterstof (aangekondigd in de Clean Industrial Deal, gepland ergens in de komende weken)

• Derde oproep onder de Waterstofbank (aangekondigd in de Clean Industrial Deal, gepland voor het derde kwartaal van 2025)

• Mandaat van de European Clean Hydrogen Alliance

Versnelde terugwinning van restwarmte & gebruik van schone energie 

• Ontwikkeling en promotie van gestandaardiseerde benaderingen voor het terugwinnen van restwarmte

PIJLER 2 - Koolstoflekkage tegengaan

→ Hoe? 

• Financiële verplichtingen CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) van kracht vanaf 2026

• Geleidelijke afschaffing van gratis emissierechten onder ETS tegen 2034

• Mededeling met analyse en opties om het probleem van koolstoflekkage aan te pakken voor CBAM-goederen die vanuit de EU naar derde landen worden geëxporteerd (gepland voor het tweede kwartaal van 2025)

• Gerichte herziening van CBAM, inclusief anti-omzeilingsstrategie om “shuffling” en greenwashing tegen te gaan en een eerste wetgevingsvoorstel, waaronder: uitbreiding van de reikwijdte van CBAM naar bepaalde staal- en aluminium-intensieve afgeleide producten en anti-omzeilingsmaatregelen (gepland voor het vierde kwartaal van 2025)

PIJLER 3 - Europese industriële capaciteiten promoten

De Europese staal- en metaalindustrie staat onder druk door wereldwijde overcapaciteit en verstoringen vanuit China en andere landen. Ook het Amerikaanse invoertarief van 25 procent op staal en aluminium treft de sector, zowel rechtstreeks als onrechtstreeks.

→ Hoe? 

Handelsbeschermingsinstrumenten & bijkomende maatregelen 

• Voorstel voor nieuwe langetermijnmaatregel om de staalsector een doeltreffende bescherming te blijven bieden wanneer de huidige afloopt  (gepland voor het derde kwartaal van 2025) 

• Versterking van de vrijwaringsclausule voor staal vanaf 1 april 2025

• Inzet van handelsbeschermingsmaatregelen en onderzoek naar vrijwaringsmaatregelen in de aluminiumsector van zodra een verzoek is ingediend 

• Uitvoering van onderzoek naar vrijwaringsmaatregelen voor ferrolegering (tegen 18 november 2025) 

• Scherper toezien op de herkomst van staal en metalen door eventuele invoering van “melted and poured”-regel

PIJLER 4 - Circulariteit versterken

Circulariteit is essentieel voor een duurzame metaalindustrie. Zo helpt het recycleren van schroot om de afhankelijkheid van ingevoerde grondstoffen te verkleinen. Toch daalt het volume schroot dat binnen de EU wordt gerecycleerd en omgezet in nieuw staal.

→ Hoe? 

• Handelsmaatregelen om voldoende beschikbaarheid van schroot te garanderen (gepland voor het derde kwartaal van 2025) 

• Haalbaarheidsstudie over verplichtingen rond gerecycled staal en aluminium in het kader van de verordening circulariteitsvereisten en afvalmanagement van voertuigen (End of Life Vehicles) (gepland voor het vierde kwartaal van 2026) 

• Voorbereidingen wat betreft de invoering van verplichtingen voor gerecycleerd aluminium in relevante bouwproducten en de versterking van de markt voor secundaire grondstoffen als onderdeel van de wet circulaire economie (gepland voor het vierde kwartaal van 2026) 

• Wet circulaire economie (gepland voor het vierde kwartaal van 2026) 

• Eventuele verplichtingen rond recycleerbaarheid en/of gerecycleerde inhoud voor staal, aluminium en koper in specifieke producten in het kader van de verordening ecologisch ontwerp

PIJLER 5 - Bescherming van kwalitatieve jobs

Met dit actieplan wil de Commissie bouwen aan een sterke, toekomstgerichte en veerkrachtige staal- en metaalindustrie. Duurzaamheid en het welzijn van werknemers staan daarbij centraal. De sector moet kwaliteitsvolle jobs blijven bieden, met een eerlijk loon, duidelijke arbeidsvoorwaarden en hoge normen voor gezondheid en veiligheid.

→ Hoe? 

• Unie van vaardigheden 

• Pact voor vaardigheden, inclusief grootschalig partnerschap voor energie-intensieve industrieën 

• Gerichte wijziging van het Europees Globaliseringsfonds (gepland in het voorjaar van 2025) 

• Inzet van het Europees Sociaal Fonds Plus (ESF+)

• Quality Jobs Roadmap

• Europees Waarnemingscentrum voor een Rechtvaardige Transitie (European Fair Transition Observatory) 

PIJLER 6 - Meer investeringen in decarbonisatie

In de metaalindustrie zijn investeringen in koolstofarme productie vandaag vaak niet rendabel. Dat komt vooral door dure technologieën en de hogere kost van hernieuwbare energie en koolstofarme waterstof.

→ Hoe? 

Lead markets 

• Koolstofarm productlabel en weerbaarheids- en duurzaamheidscriteria onder de wet versnelling industriële decarbonisatie (gepland voor het vierde kwartaal van 2025)

Minder risico’s bij projecten met hoge investeringskosten  

• Algemene herziening van het onderzoeksfonds voor kolen en staal (research fund for coal and steel) (gepland voor het vierde kwartaal van 2025) 

• Flagship calls in het kader van het onderzoeksfonds voor kolen en staal, voor een bedrag van ongeveer 150 miljoen euro (2026 en 2027) 

• Lancering van een proefveiling ter waarde van 1 miljard euro voor de decarbonisatie van belangrijke industriële processen in verschillende sectoren, waaronder staal en metalen (gepland voor 2025) 

• Flagship call i.h.k.v. Horizon Europe, voor een bedrag van ongeveer 600 miljoen euro (gepland voor het vierde kwartaal van 2025)

Concrete projecten ondersteunen onder de wet kritieke grondstoffen 

• Aankondiging van een eerste lijst van strategische projecten onder de wet kritieke grondstoffen, waaronder projecten voor aluminium, koper en nikkel (gepland voor maart 2025) 

Administratieve vereenvoudiging

• Omnibus I-pakket en Omnibus II-pakket (gelanceerd op 26 februari 2025)

Eerste reacties

“Het actieplan is een noodzakelijke stap, maar veel maatregelen zullen pas op lange termijn renderen. Wat op korte termijn écht een verschil maakt? Lagere lasten en fiscale maatregelen die onze industrie competitief houden.” - Patrick Van den Bossche (Agoria) 

“Het mag niet bij aankondigingspolitiek blijven. De sector heeft duidelijk aangegeven dat het vijf voor twaalf is. Dat signaal moeten we absoluut serieus nemen. De plannen klinken goed, maar de concrete voorstellen laten te lang op zich wachten. Er is géén enkele reden waarom bijvoorbeeld het voorstel rond het creëren van eigen markten voor Europees staal pas in de tweede helft van volgend jaar op tafel zou mogen komen. De richting is goed, maar de uitwerking van deze voorstellen moet versneld worden. Ook de controle op de bestaande wetgeving moet worden versterkt.” - Europarlementslid Kathleen Van Brempt (Vooruit)

Relevant voor Vlaanderen?

Dit actieplan is onder meer belangrijk voor onze havens, die een breed gamma aan staalproducten verwerken. Maar ook andere sectoren in Vlaanderen hebben er baat bij. Metalen zijn niet alleen strategisch voor onze industrie, maar ook onmisbaar voor de overgang naar een koolstofneutrale economie.

Achtergrond

Het nieuwe actieplan voor staal en metalen bevat sectorspecifieke maatregelen en bouwt voort op de Clean Industrial Deal en het actieplan voor betaalbare energie. Ook het Competitiviteitskompas wees eerder al op het belang van "op maat gesneden actieplannen" voor energie-intensieve sectoren die bijzonder kwetsbaar zijn in de transitie.

De Europese Commissie plant in 2025 verschillende sectorspecifieke actieplannen. Dit is het overzicht:

• Actieplan voor de automobielsector (gelanceerd op 5 maart 2025)

• Actieplan voor staal en metalen (gelanceerd op 19 maart 2025)

• Pakket voor de chemische industrie

• Investeringsplan voor duurzaam vervoer

• Strategie voor de bio-economie

Meer weten

De volledige tekst van de Communicatie ‘Een Europees actieplan voor staal en metalen’ - COM(2025) 125 final

Het persbericht van de Europese Commissie van 19 maart 2025 over de publicatie van het actieplan voor staal en metalen 

De Engelstalige Factsheet over het actieplan voor staal en metalen 

Questions and answers over het actieplan voor staal en metalen