Witboek over Europese defensie

Defensie en veiligheid: topprioriteiten van de Europese Commissie

Jarenlang te weinig investeren heeft de zwakke punten in de Europese defensie blootgelegd. Het nieuwe defensiewitboek benadrukt dat in een wereld van harde, hypercompetitieve en transactionele geopolitiek, de EU moet voorbereid zijn op alle scenario’s, inclusief de meest extreme militaire dreigingen zoals gewapende agressie. Daarom is het cruciaal dat Europa voldoende afschrikkingscapaciteit opbouwt om een mogelijke oorlog te voorkomen.

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen: “Het tijdperk van vanzelfsprekende vrede ligt ver achter ons. De veiligheidsarchitectuur waarop wij vertrouwden, kan niet langer als vanzelfsprekend worden beschouwd. Europa is bereid om meer te doen. We moeten investeren in defensie, onze vermogens versterken en veiligheid proactief benaderen. We nemen doortastende maatregelen en presenteren een routekaart voor Readiness 2030, met meer defensie-uitgaven en belangrijke investeringen in de Europese industriële defensievermogens. We moeten meer Europees kopen. Want daarmee versterken we de Europese technologische en industriële defensiebasis. Dat betekent dat innovatie moet worden gestimuleerd. En dat betekent dat er een EU-brede markt voor defensiematerieel tot stand moet worden gebracht.” 

De maatregelen moeten niet alleen tegemoetkomen aan de korte termijn urgentie om Oekraïne te ondersteunen, maar ook aan de cruciale noodzaak op lange termijn om onze Europese veiligheid en defensie te versterken.

Samenwerken voor een sterke defensie-unie

Hoewel lidstaten verantwoordelijk zijn voor hun troepen, stelt het defensiewitboek dat de EU wel inspanningen van lidstaten kan ondersteunen, coördineren en initiatieven kan nemen om samenwerking te bevorderen. 

Dit omvat het versterken van de Europese defensie-industrie en het verbeteren van de algemene paraatheid, inclusief bijdragen aan de afschrikking en collectieve verdediging van de NAVO. Door de juiste voorwaarden te scheppen voor een snelle en grootschalige investering in de defensiesector, administratieve lasten te verlagen en voorspelbaarheid te bieden aan de industrie, helpt de EU de lidstaten om in 2030 volledig paraat te zijn.

De EU versterkt en vermenigvuldigt de nationale inspanningen van lidstaten. Ongeacht de samenwerkingsvorm, dragen gezamenlijke projecten bij aan betere coördinatie, kostenbesparingen en snellere leveringen. Dit stimuleert de productiecapaciteit van de Europese en dus ook onze Belgische defensie-industrie.

De meerwaarde van de EU ligt in:

• Efficiëntere samenwerking en schaalvoordelen voor de Europese defensie-industrie bij de ontwikkeling, productie en verkoop van wapensystemen.

• Kostenverlaging en interoperabiliteit door gezamenlijke aankopen te stimuleren en concurrentie tussen lidstaten te vermijden, wat de stabiliteit en voorspelbaarheid van de industriële vraag ten goede komt.

• Ondersteuning van dual-use infrastructuur voor defensie, zoals mobiliteit, ruimtecommunicatie, navigatie en observatie.

• Mogelijkheden voor partnerschappen, zowel binnen als buiten de EU.

Een sterke defensiesector is niet alleen cruciaal voor onze veiligheid, maar draagt ook bij aan onze algemene economische concurrentiekracht (cfr. Draghi-rapport), groei, innovatie en jobcreatie. Dat is dus ook van groot belang voor zowel België als Vlaanderen. VLEVA-lid Agoria (Vlaanderen) berekende dat de Belgische defensie-industrie het potentieel heeft om minstens te verdubbelen in de komende 8 jaar, wat zo’n 8000 extra jobs met zich zou meebrengen.

Actiepunten van het defensiewitboek

Het defensiewitboek focust op de investeringsbehoeften om kritieke capaciteitstekorten te dichten en een sterke defensie-industrie op te bouwen.

Volgende belangrijke actiepunten worden in het witboek uiteengezet: 

1) Een grootschalige opschaling van de industriële productie om de door de lidstaten geïdentificeerde kritieke capaciteitstekorten te dichten (cfr. lijst in volgende paragraaf).

2) De Europese defensie-industrie ondersteunen door middel van gebundelde vraag, meer gezamenlijke aanbestedingen, meer voorspelbaarheid en goedkeuring van het Europees defensie-industrieprogramma (EDIP) door de Raad en het Europees Parlement tegen de zomer.

3) Oekraïne steunen door meer militaire bijstand en een diepere integratie van de Europese en Oekraïense defensie-industrieën (bevorderend voor kennisoverdracht, innovatie, opschalen van productie etc.).

4) Strategie voor een EU-markt voor defensiemateriaal en vereenvoudigde regelgeving.

• Interne markt voor defensieproducten en -diensten verder verdiepen voor o.a. defensie-aanbestedingen en intra-EU technologieoverdracht. Dit moet de competitiviteit, paraatheid en een grotere industriële schaal bevorderen.

• Vereenvoudigde en geharmoniseerde regelgeving rond defensie-aankopen, transfers van defensiegerelateerde producten binnen de EU, toekennen van vergunningen en de wederzijdse erkenning van nationale vergunningen binnen de EU om de industriële defensieproductie te vergemakkelijken en te versnellen.

• Daarom zal de Commissie een voorstel voor een omnibus vereenvoudigingspakket voor defensie tegen juni 2025 lanceren. De Commissie zal onmiddellijk een Strategische Dialoog met de defensie-industrie starten om mogelijke maatregelen in deze gebieden te bespreken, regelgevende obstakels te identificeren en uitdagingen voor de defensie-industrie aan te pakken.

5) De transformatie van defensie (geavanceerde oorlogsvoering) versnellen door disruptieve innovaties zoals AI en kwantumtechnologie.

• Meer investeren in defensie-onderzoek, -ontwikkeling en -technologie met aandacht voor gezamenlijke Europese projecten en specifieke steun aan kmo’s via het Europees Defensiefonds.

6) Europa’s paraatheid voor worstcasescenario's vergroten door het verbeteren van onze militaire mobiliteit, voorraden aan te leggen en buitengrenzen te versterken, vooral de grenzen met Rusland en Belarus (“Oostelijk Grensschild” tegen militaire en hybride dreigingen).

7) Partnerschappen versterken met gelijkgestemde landen over de hele wereld (EU-NATO, EU-VS, Noorwegen, VK, Noorwegen, Canada, buurlanden, kandidaat-lidstaten, India, Japan, Zuid-Korea en Australië).

"We moeten meer uitgeven. Tegelijkertijd is de waarde die we toevoegen door samen te werken van onschatbare waarde. Het geeft ons een concurrentievoordeel dat wereldwijd ongeëvenaard is. In ons Witboek over Europese defensie — Readiness 2030 hebben wij concrete methoden uiteengezet om dit te doen." - Kaja Kallas, hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid en vicevoorzitter van de Commissie

Dit zijn de 7 kritieke capaciteitsdomeinen die samen met de lidstaten geïdentificeerd zijn en waar samenwerking cruciaal is: 

1. Lucht- en raketverdediging

2. Artilleriesystemen

3. Munitie en raketten

4. Drones en anti-dronesystemen

5. Militaire mobiliteit (troepen en militair materiaal snel door de EU verplaatsen bij conflict of hybride oorlogsvoering, belang van dual-use infrastructuur en multimodale corridors bv. onze havens en luchthavens. De Commissie zal dit jaar een communicatie over militaire mobiliteit, inclusief de nodige wetsvoorstellen, publiceren.)

6. AI, quantum, cyber- en elektronische oorlogsvoering

7. Strategische ondersteuning en bescherming van kritieke infrastructuur, waaronder strategisch luchttransport, bijtanken in de lucht, maritiem omgevingsbewustzijn en ruimtecapaciteiten 

Verdere uitwerking ReArm Europe plan 

De Europese staats- en regeringsleiders gaven tijdens een vorige speciale defensietop al aan achter het ReArm Europe plan te staan. Op hun vraag werkte Von der Leyen het defensieplan verder uit om 800 miljard euro in defensie te investeren.

SAFE-instrument: 150 miljard euro voor nieuwe leningen aan lidstaten 

➡️ Wat? 

Via het nieuw Europees instrument "SAFE" (Security Action for Europe), gedekt door de Europese begroting, kunnen lidstaten tot 150 miljard euro lenen voor hun gezamenlijke defensie-investeringen. Deze leningen met lange looptijd draaien in essentie om meer, beter, samen én Europees investeren. SAFE richt zich op de 7 prioritaire capaciteitsdomeinen (cfr. lijst hierboven).

Het instrument zal de lidstaten helpen om hun vraag te bundelen en gezamenlijk aan te kopen in plaats van elk land apart. Daarnaast zal deze strategie van gezamenlijke aankoop de kosten verlagen, versnippering tegengaan, interoperabiliteit vergroten, voorspelbaarheid vergroten en zo onze Europese en dus ook Belgische defensie-industrie versterken.

➡️ Onder welke voorwaarden? 

• Minstens twee landen moeten intekenen. Op voorwaarde dat minstens één lidstaat betrokken is, kunnen ook EVA/EER-landen, toetredende landen, kandidaat-lidstaten zoals Oekraïne, potentiële kandidaat-lidstaten en landen waarmee de EU een veiligheids- en defensiepartnerschap heeft, deelnemen aan deze gemeenschappelijke aanbestedingen. Het zal ook mogelijk zijn om aankopen te doen bij hun industrieën (bv. bij de Oekraïense defensie-industrie). De VS en het VK vallen buiten deze regeling. 

• De kosten van onderdelen afkomstig uit de EU, de EER/EVA-landen of Oekraïne mogen niet lager zijn dan 65% van de geraamde kosten van het eindproduct. Zo wordt er meer geïnvesteerd in de Europese defensie-industrie, worden Europese jobs gecreëerd en wordt Europa tegelijkertijd minder afhankelijk van derde landen voor leveringen. 

• Het instrument bevat ook maatregelen om gezamenlijke aankopen verder te stimuleren en te vergemakkelijken. Zo kunnen bestaande raamovereenkomsten en contracten opengesteld worden voor nieuwe partners en geldt er een btw-vrijstelling voor aankopen die via SAFE worden gefinancierd. 

Meer budgettaire ruimte voor defensie-uitgaven buiten de nationale begroting

➡️ Wat?

De Commissie verzoekt de lidstaten om de “nationale ontsnappingsclausule” van het stabiliteits- en groeipact voor 2025-2028 tegen eind april te activeren. Hierdoor zullen de landen hun defensie-uitgaven aanzienlijk kunnen verhogen zonder de Europese begrotingsregels (begrotingstekort niet hoger dan 3% van het bbp) te overtreden en de buitensporigtekortprocedure te triggeren. 

➡️ Onder welke voorwaarden? 

De lidstaten moeten daarbij volgende voorwaarden naleven: 

• verhoging van uitsluitend defensie-uitgaven, met als uitgangspunt de categorie “defensie” in de classificatie van overheidsfuncties (COFOG)

• maximaal 1,5 % van het bbp voor elk jaar waarin de nationale ontsnappingsclausule wordt geactiveerd

• gedurende een periode van vier jaar (eventueel verlengbaar) 

Als lidstaten bijvoorbeeld hun defensie-uitgaven gemiddeld met 1,5% van het BBP zouden verhogen, zou dit over een periode van vier jaar bijna 650 miljard euro vrijmaken. De Belgische regering verwelkomt de versoepeling, maar onderschat de budgettaire uitdagingen niet. 

EU-cohesiefondsen inzetten voor defensie-uitgaven

In het witboek herhaalt Von der Leyen dat lidstaten Europese cohesiefondsen mogen inzetten voor hun defensie-investeringen. De keuze om dat te doen ligt bij de lidstaten zelf. In het kader van de tussentijdse evaluatie van de programma’s voor 2021-2027, zal de Commissie volgende week een pakket maatregelen voorstellen om meer flexibiliteit en stimulansen te bieden hiervoor. Andere nieuwe financieringsbronnen die de staats- en regeringsleiders tijdens de vorige Europese top vroegen, zullen pas overwogen worden wanneer het SAFE-instrument uitgeput is. 

Privaat kapitaal via de Europese Investeringsbank en de nieuwe spaar- en investeringsunie

Omdat publieke middelen niet volstaan, moet er ook privaat kapitaal gemobiliseerd worden door de versnelling van een echte spaar- en investeringsunie en de Europese Investeringsbank (EIB).

De Europese Investeringsbank zal zijn jaarlijkse investering verdubbelen tot 2 miljard euro om projecten te financieren voor drones, ruimtevaart, cyberveiligheid, quantumtechnologieën, militaire faciliteiten en civiele bescherming. Op vraag van de EU-leiders en de Commissie kondigde de EIB ook aan om de reikwijdte van hun leningen aan defensie- en veiligheidsprojecten uit te breiden. Na deze versoepeling van regels voor investeringen in defensie en veiligheid, zal er geld naar meer militaire projecten (en niet enkel dual-use producten) kunnen gaan, maar wapens en munitie blijven uitgesloten.

Ook wijst de Commissie op het belang van de nieuwe spaar- en investeringsunie (deze week voorgesteld) om het spaargeld van Europeanen gemakkelijker te mobiliseren voor investeringen in onder andere defensie. Ook het volgende Meerjarig Financieel Kader (MFK) moet een solide kader bieden ter ondersteuning van onze Europese defensie.

Volgende stappen

• De Raad en het Europees Parlement kunnen reageren op het niet-wetgevend defensiewitboek en het wetgevend ReArm Europe plan. 

• Dit witboek voor defensie zal gevolgd worden door:

  • De strategie voor een paraatheidsunie (26 maart) met een geïntegreerde aanpak voor crisis- en conflictparaatheid

  • De strategie voor interne veiligheid (eerste kwartaal 2025) die een omvattend kader biedt voor het voorkomen, detecteren en bestrijden van veiligheidsdreigingen

• De Commissie zal tegen juni 2025 een omnibus vereenvoudigingspakket voor defensie voorstellen. Dit om de investeringsdoelen uit het witboek te ondersteunen en innovatieve bedrijven de kans te geven om te groeien.

Meer lezen

Witboek over Europese defensie 

Persbericht Europese Commissie

Factsheet defensiewitboek

Factsheet ReArm Europe Plan