Green Deal Industrieel Plan voor een Net-Zero tijdperk

03 februari 2023 - door Liese Dewilde

Op 1 februari 2023 publiceerde de Europese Commissie haar Green Deal Industrial Plan om het concurrentievermogen van de Europese net-zero industrie te versterken en de snelle overgang naar klimaatneutraliteit te ondersteunen.

  • Met dit initiatief wilt de EU reageren op initiatieven van andere landen die ongewenste neveneffecten hebben op onze eigen industrie en het risico van ‘investeringslekkage’ tegengaan

  • Het initiatief bouwt voort op reeds bestaande en aangekondigde initiatieven én introduceert enkele nieuwigheden.

  • Het Green Deal Industrieel Plan steunt op 4 pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingskader, snellere toegang tot financiering, verbetering van vaardigheden en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens.

“The Green Deal Industrial Plan aims to simplify, accelerate and align incentives to preserve the competitiveness and attractiveness of the EU as an investment location for the net-zero industry. Together, the EU and its Member States can send a strong signal to business, while also accelerating the twin transitions.”

Achtergrond

Verder bouwen aan de Green Deal

De Europese Green Deal van 2019 is een pakket beleidsinitiatieven dat de EU op weg moet helpen naar een groene transitie, met als uiteindelijk doel het bereiken van klimaatneutraliteit in 2050. Fit for 55 werd vervolgens geïntroduceerd in 2021 en verwijst naar de doelstelling van de EU om de netto-uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met ten minste 55% te verminderen. Fit for 55 is in die zin een concreet plan met een tussendoelstelling in de richting van klimaatneutraliteit tegen 2050.

De Green Deal ondersteunt de transformatie van de EU tot een eerlijke en welvarende samenleving met een moderne en concurrerende economie. De Green Deal is dé economische strategie en groeistrategie van Europa.

Focus op industrie om concurrentiekracht te garanderen

Op 1 februari 2023 publiceerde de Europese Commissie in dit kader het Green Deal Industrial Plan fo the Net-Zero Age om de productiecapaciteit voor groene technologie en producten te versterken en de concurrentiekracht van Europa te vrijwaren. Von der Leyen kondigde de publicatie van dit plan al in grote lijnen aan tijdens haar speech op het World Economic Forum in Davos op 17 januari 2023.

Het Green Deal Industrieel Plan bouwt voort op eerdere initiatieven, zoals de Nieuwe Industriële Strategie van 2020 en de Actualisering van de Nieuwe Industriële Strategie van 2022. Daarnaast vertrouwt het Plan op de sterke punten van de eengemaakte EU-markt, als aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU.

Dit Plan komt er door de druk op Europa door initiatieven van andere landen die verstorende effecten en ongewenste neveneffecten hebben op onze eigen industrie (zoals bijvoorbeeld de Inflation Reduction Act en Chinese subsidies). Die houden namelijk het risico van ‘investeringslekkage’ in. Investeringslekkage vindt plaats als er minder investeringen in Europese activiteiten plaatsvinden omdat investeringen elders meer zouden opbrengen of meer voordelen met zich mee zouden brengen. Dit actuele risico op investeringslekkage wordt bovendien in de hand gewerkt door de hogere energieprijzen in Europa in vergelijking met elders in de wereld.

De Commissie kreeg in december bovendien uitdrukkelijk het verzoek van de Europese Raad om uiterlijk eind januari 2023 voorstellen te doen om alle relevante nationale en EU-instrumenten in te zetten en de randvoorwaarden voor investeringen te verbeteren, om de veerkracht en het concurrentievermogen van de EU te waarborgen.

Europa moest met een antwoord komen. De Commissie doet dit met haar Green Deal Industrieel Plan.

Vier pijlers

Het Green Deal Industrieel Plan is de strategie van de Commissie om het concurrentievermogen van de Europese net-zero industrie te versteken en de snelle overgang naar klimaatneutraliteit te ondersteunen. Het Industrieel Plan is daarvoor gebaseerd op vier pijlers:

  1. Een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingskader

  2. Snellere toegang tot financiering

  3. Verbetering van vaardigheden

  4. Open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens

Een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingskader

In het kader van een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingskader focust de Commissie in haar Plan op drie zaken: de introductie van een Net-Zero Industry Act, de publicatie van een Critical Raw Materials Act en energie. Binnen deze drie actiegebieden zal de Commissie acties ondernemen in het voorjaar.

Net-Zero Industry Act

De Commissie plant een Net-Zero Industry Act te publiceren, ter ondersteuning van de industriële productie van sleuteltechnologieën in de EU. De wet zou een vereenvoudigd regelgevingskader bieden voor de productiecapaciteit van producten die essentieel zijn om onze klimaatneutraliteitsdoelstellingen te bereiken (zoals batterijen, windmolens, warmtepompen, zonne-energie, elektrolysers en technologieën voor koolstofopvang en -opslag).

Een aantal zaken die deze wet zou regelen zijn de volgende:

  • Vaststellen van sectorspecifieke doelstelling voor industriële capaciteit tegen 2030 zodat strategische afhankelijkheden de transitie niet in gevaar brengen.

  • Vereenvoudigde vergunningsprocedures: minder lange procedures door vaststelling van specifieke termijnen voor verschillende vergunningsfases en meer voorspelbaarheid door de versterking van de administratieve capaciteit van de lidstaten (bv. door de invoering van een ‘one-stop-shop’-loket).

  • Vaststelling operationele criteria voor het identificeren van ‘net-zero supply chain projects of strategic interest’. Deze kwalificatie kan particuliere en overheidsfinanciering aantrekken door versnelde vergunningsprocedures en de bevordering van meerlandenprojecten.

  • Mogelijkheid voor de Commissie om verzoeken te stellen tot normen/standaarden ter bevordering van de snelle invoering van sleuteltechnolgieën.

  • Onderzoeken van de mogelijkheid om ‘regulatory sandboxes’ of regelgevingszandbakken in te stellen. Een regelgevingszandbak is een instrument waarmee bedrijven onder toezicht van een regelgever nieuwe en innovatieve producten, diensten of bedrijven kunnen verkennen en ermee kunnen experimenteren. Regulatory sandboxes zouden op die manier innovatie kunnen bevorderen door snelle experimenten en ontwrichtende innovatie mogelijk te maken.

  • Om de vraag naar net-zero-producten op grote schaal verder te stimuleren, kunnen diverse vormen van overheidsoptreden, zoals overheidsopdrachten, concessies en stimulansen voor bedrijven en eindgebruikers om op duurzaamheid en circulariteit gebaseerde netto-nul-technologieën te gebruiken, een grote rol spelen.

Critical Raw Materials Act

De Commissie zal ook een Critical Raw Materials Act of een Europese Kritieke Grondstoffenwet publiceren. Dit initiatief werd reeds aangekondigd in het Commissiewerkrprogramma voor 2023. Deze Kritieke Grondstoffenwet zal bijdragen tot de ontwikkeling van koolstofarme technologieën door EU-landen te helpen toegang te krijgen tot strategische hulpbronnen (zoals bijvoorbeeld lithium).

De Commissie zal deze Kritieke Grondstoffenwetten in principe publiceren op 8 maart 2023. Voorlopig is al bekend dat de wet opgebouwd zal worden rond vier pijlers;

  • Vaststelling van prioriteiten en doelstellingen voor EU-acties

  • Verbetering van het toezicht, het risicobeheer en de governance van de EU op het gebied van kritieke grondstoffen

  • Versterking van de kritische grondstofwaardeketen van de EU (mijnbouw, raffinage, verwerking, recycling) in een mondiale context

  • Zorgen voor duurzame gelijke concurrentievoorwaarden op de eengemaakte markt.

Energie

Ruslands bewapening van energie was een wake-up call. In dat kader heeft Europa belangrijke stappen gezet met het REPowerEU-plan. Daarop verder bouwend zal de Commissie in maart een herziening van de interne elektriciteitsmarkt voorzien. Momenteel loopt daar een openbare consultatie over. Doel is om consumenten te laten profiteren van de lagere kosten van hernieuwbare energiebronnen.

Daarnaast is markttransparantie een nuttig instrument. Dat bevordert namelijk de invoering van technologisch en ecologisch superieure net-zero producten. De Commissie zal daarom bijvoorbeeld een voorstel doen voor een uniform energielabel dat consumenten moet toelaten om makkelijk verschillende technologieën te vergelijken.

Tot slot is infrastructuur een sleutelfactor voor het gunstig net-zero bedrijfsklimaat dat het Green Deal Industrieel Plan tot stand wil brengen. Volledige dekking van TEN-T-netwerken met oplaad-en tankinfrastructuur, ontwikkeling van een Europese waterstofruggengraat en uitbreiding en versterking van slimme elektriciteitsnetwerken is daarvoor van essentieel belang.

Snellere toegang tot financiering

De tweede pijler van het plan zal investeringen en financiering voor de productie van schone technologie in Europa versnellen. De financiering van industriële waardeketens met een netto nulwaarde kan in omvang en snelheid worden opgevoerd door middel van gerichte staatssteun. Maar om te voorkomen dat de eengemaakte markt versnipperd raakt als gevolg van de uiteenlopende niveaus van nationale steun - en verschillen in capaciteit om die steun te verlenen - moet er ook voldoende financiering op EU-niveau komen om de bloei van dergelijke industriële waardeketens in de Unie als geheel te vergemakkelijken.

Sneller toegang tot financiering zal dus moeten gebeuren aan de hand van een combinatie van nationale steun én EU-steun. Openbare financiering kan, in combinatie met verdere vooruitgang inzake de Europese kapitaalmarktenunie, de enorme hoeveelheden particuliere financiering vrijmaken die nodig zijn voor de groene overgang.

Nationale steun

De Commissie is voornemens de staatssteunregels langs vijf lijnen aan te passen, onder voorwaarden die nodig zijn om verstoringen van de interne markt te beperken, om grotere regionale verschillen te voorkomen en om de naleving van internationale verplichtingen te waarborgen.

Vier van deze lijnen hebben ermee te maken dat de Commissie het Temporary Crisis Framework (TCF) dat werd opgericht in het kader van de Oekraïnecrisis wil veranderen in een Temporary Crisis and Transition Framework (TCTF) maken. De Europese Commissie heeft de lidstaten ter raadpleging een ontwerpvoorstel toegezonden om het tijdelijke crisiskader voor staatssteun om te zetten in een tijdelijk crisis- en transitiekader om de groene transitie van Europa te vergemakkelijken en te versnellen.

Deze vier lijnen zijn de volgende:

  • Vereenvoudiging van de steun voor de invoering van hernieuwbare energie: uitbreiding van de bepalingen tot alle hernieuwbare technologieën, tot waterstof en opslag van biobrandstoffen, afschaffen van openbare aanbestedingen voor minder rijpe technologieën en verlengen van de termijnen om projecten te voltooien.

  • Verdere vereenvoudiging van steun voor het koolstofvrij maken van industriële processen: flexibelere steunplafonds per begunstigde in regelingen die aan specifieke voorwaarden voldoen en steun toestaan aan de hand van standaardpercentages van de investeringskosten op basis van case experience.

  • Verbeterde regelingen voor investeringssteun voor de productie van strategische net-zero technologieën, inclusief de mogelijkheid om hogere steun te verlenen om de steun te evenaren die concurrenten buiten de EU voor soortgelijke projecten ontvangen, waarbij de evenredigheid van die steun wordt gewaarborgd.

  • Meer gerichte steun voor grote nieuwe productieprojecten in strategische net-zero waardeketens, rekening houdend met wereldwijde financieringstekorten.

Door de TCTF zouden lidstaten regelingen moeten kunnen instellen ter ondersteuning van nieuwe investeringen in productiefaciliteiten in bepaalde strategische net-zero sectoren. Dit zou ook mogen via belastingvoordelen.

De vijfde lijn van voorgestelde aanpassingen van de staatssteunregels gaat over de ‘Green Deal General Block Exemption Regulation’. De nog steeds “hangende” Green Deal herziening van de algemene groepsvrijstellingsverordening zal worden bijgestuurd, door hogere aanmeldingsdrempels te voorzien. Dat zal vooral de rijkere lidstaten ten goede komen, aangezien ook de huidige aanmeldingsdrempels al vrij hoog liggen en in Vlaanderen zelden zullen gehaald worden.

Deze Green Deal General Block Exemption Regulation bevat ook bepalingen die Important Projects of Common European Interests (IPCEI) beïnvloeden. Om de uitrol van nieuwe projecten te versnellen, zal de goedkeuring van IPCEI-projecten verder gestroomlijnd en vereenvoudigd worden. De Commissie treft ook voorbereidingen om de uitvoering van kleinere, IPCEI-gerelateerde, innovatieve projecten door kmo’s te versnellen, door hogere aanmeldingsdrempels en hogere steunintensiteiten in het kader van de algemene groepsvrijstellingsverordening.

EU-financiering

Om versnippering van de interne markt door uiteenlopende nationale steunniveaus te voorkomen, om de groene overgang in de Unie als geheel te vergemakkelijken, om te voorkomen dat regionale verschillen verergeren en om de kloof tussen de momenteel beschikbare financiering en de financieringsbehoeften voor het opschalen van de net-zero industrie aan te pakken, moeten we ook de EU-financiering opvoeren. De EU-begroting zal blijven bijdragen tot gerichte en snelle financiering van de net-zero industrie.

REPowerEU is ons specifieke instrument en wordt gestimuleerd door andere EU-fondsen, namelijk het InvestEU programma en het Innovation Fund. Op middellange termijn wordt gekeken naar de oprichting van een European Sovereignty Fund.

REPowerEU

In verband met REPowerEU (en het Recovery and Recilience Facility) publiceerde de Commissie ‘Guidance on Recovery and Resilience Plans’. Deze leidraad  legt het proces voor het wijzigen van bestaande plannen en de modaliteiten voor het opstellen van REPowerEU-hoofdstukken uit.

InvestEU

Het InvestEU-programma is goed geplaatst om net-zero investeringen in de EU te stimuleren. InvestEU is het instrument van de Unie voor het katalyseren van particuliere investeringen in prioritaire gebieden van de EU. InvestEU-procedures moeten vereenvoudigd worden en de producten ervan moeten worden afgestemd op de huidige behoeften.

Europees Innovatiefonds

Het Europees Innovatiefonds (Innovation Fund) ondersteunt de ontwikkeling en eerste toepassing van technologieën en oplossingen die energie-intensieve industrieën koolstofvrij maken, hernieuwbare energie en energieopslag (met inbegrip van batterijen en waterstof) en de net-zero leveringsketens versterken door steun te verlenen aan de productie van kritieke onderdelen voor batterijen, wind- en zonne-energie, elektrolysers, brandstofcellen en warmtepompen. De herziene ETS-richtlijn stelt het innovatiefonds in staat om, door middel van concurrerende inschrijving (competitive bidding) 100% van het financieringstekort voor het opschalen van de ontwikkeling en productie van schone technologie te subsidiëren. De Commissie zal in principe in het najaar van 2023 de eerste ‘competitive bidding’ uitbrengen voor de ondersteuning van de productie van hernieuwbare waterstof.

Europees Soevereiniteitsfonds

Voor de middellange termijn wil de Commissie een structureel antwoord geven op de investeringsbehoeften, door een Europees soevereiniteitsfonds (European Sovereignty Fund) voor te stellen in het kader van de herziening van het meerjarig financieel kader voor de zomer van 2023. Het doel is een Europese voorsprong te behouden op het gebied van kritieke en opkomende technologieën die relevant zijn voor de groene en digitale transitie. Dit structurele instrument zal voortbouwen op de ervaring met gecoördineerde meerlandenprojecten in het kader van de IPCEI's en trachten de toegang van alle lidstaten tot dergelijke projecten te verbeteren. Hierdoor zou de cohesie en de interne markt worden beschermd tegen de risico's van ongelijke beschikbaarheid van staatssteun. De Commissie zal samenwerken met de lidstaten bij het opzetten van het Soevereiniteitsfonds om ervoor te zorgen dat het aan hun behoeften voldoet.

Verbetering van vaardigheden

Specifieke vaardigheden voor de dubbele transitie

De groene transitie moet gericht zijn op mensen en niemand uitsluiten om billijke en rechtvaardige resultaten te garanderen, kwaliteitsbanen te scheppen en niemand achter te laten. De groene transitie zal de vraag naar nieuwe vaardigheden op alle niveaus doen toenemen, wat grootschalige bijscholing en omscholing van de beroepsbevolking en arbeidskrachten vereist.

De productiviteit van onze industrie, de welvaart van onze samenleving en ons vermogen om de net-zero doelstellingen te halen, zullen afhangen van ons vermogen om werknemers vast te houden en aan te trekken. Daarom moet de derde pijler van het Green Deal Industrieel Plan gericht zijn op vaardigheden - groene en digitale- op alle niveaus en voor alle mensen, waarbij de inclusie van vrouwen en jongeren centraal moet staan.

Bestaande initiatieven

De EU onderneemt actie om de vaardigheidsgerelateerde uitdagingen van de groene en digitale door haar overkoepelende kader, de Europese agenda voor Vaardigheden (European Skills Agenda) die in synergie met de Europese onderwijsruimte (European Education Area) loopt. Daarnaast ondersteunt het Europees Pact voor Vaardigheden 14 grootschalige partnerschappen in Europese industrie-ecosystemen om hen te helpen de arbeidskrachten uit te rusten met de nodige vaardigheden. Bovendien ondersteunt de recente mededeling over het benutten van talenten in de Europese regio’s het beleid om de vaardigheden te helpen verwerven en ontwikkelen die nodig zijn voor de groene overgang in alle EU-regio's.

Europees Jaar van de Vaardigheden 2023

Tot slot is het Europees Jaar van de vaardigheden 2023 een unieke gelegenheid om verder de vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn in een snel veranderende economie en om de inspanningen op te voeren. De EU moet ambitieuzer worden in het tot stand brengen van stapsgewijze veranderingen in de onderwijs- en vaardighedenagenda. Ze zal dat onder andere doen door de volgende dingen:

  • Samenwerking met de lidstaten om streefcijfers en indicatoren vast te stellen om vraag en aanbod van vaardigheden en banen te monitoren. Er blijft een genderkloof in technologie. Vrouwelijk talent moet benut worden.

  • Samenwerking met de lidstaten en de sector van het hoger onderwijs aan de uitvoering van de Europese strategie voor universiteiten.

  • Aantrekken en behouden van toptalent op het gebied van wetenschap, technologie, engineering en wiskunde. We moeten nieuwe wegen openen voor internationale studenten en onderzoekers om naar Europa te komen.

  • Oprichting van een grootschalig Partnerschap voor Vaardigheden voor Onshore Hernieuwbare Energie tegen februari 2023.

  • Oprichting van een Partnerschap voor Vaardigheden voor Warmtepompen tegen het einde van het jaar. Eventuele oprichting van een Partnerschap voor Energie-Efficiëntie.

  • Oprichting van Net-Zero Industry Academies om bijscholings- en omscholingsprogramma's uit te voeren in strategische industrieën voor de groene overgang.

  • De validering van vaardigheden, naast inspanningen ter ondersteuning van de erkenning van kwalificaties in de lidstaten en uit derde landen, kan het arbeidsmobiliteitsbeleid vergemakkelijken.

  • Analyse over hoe een "skills-first"-benadering, waarbij feitelijke vaardigheden worden erkend, kan worden gecombineerd met bestaande benaderingen op basis van kwalificaties, hoe de toegang van onderdanen van derde landen tot EU-arbeidsmarkten in prioritaire sectoren kan worden vergemakkelijkt.

  • Analyse over hoe maatregelen kunnen worden genomen om publieke en private financiering voor de ontwikkeling van vaardigheden te bevorderen en op elkaar af te stemmen.

Open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens

De vierde pijler zal gaan over wereldwijde samenwerking en handel ten dienste stellen van de groene overgang, volgens de beginselen van eerlijke concurrentie en open handel, voortbouwend op de afspraken met de partners van de EU en de werkzaamheden van de Wereldhandelsorganisatie.

De EU zal een netwerk van vrijhandelsovereenkomsten en andere vormen van samenwerking met partners blijven ontwikkelen om de groene overgang te ondersteunen. Zij zal ook de oprichting onderzoeken van een Club van Kritieke Grondstoffen en van Clean Tech/Net-Zero industriële partnerschappen.

"The Commission calls on leaders, governments, lawmakers and social partners to support the implementation of this plan and is ready to translate it into concrete proposals based on the ongoing needs assessment before the March European Council."

Het volledige Green Deal Industrial Plan van de Europese Commissie kan je hier vinden.