11 april 2025 - door Paula Verschaeve
In de nacht van 9 op 10 april 2025 sloten het Europees Parlement en de Raad - na drie rondes trilogen - een deal over de richtlijn bodemmonitoring. Doel van de richtlijn is om tegen 2050 gezonde bodems te bereiken. Dat is een ambitieus, maar niet bindend streefdoel.
In lijn met de vereenvoudigingsagenda van de Commissie houdt de stapsgewijze aanpak van de nieuwe richtlijn de lasten voor lidstaten beperkt.
De richtlijn bevat een uitgebreid en geharmoniseerd, maar flexibel kader om de bodemgezondheid te monitoren.
De lidstaten worden verwacht potentieel verontreinigde sites in kaart te brengen en risico’s voor mens en milieu te vermijden.
Het akkoord bevat een gemeenschappelijk kader om de gezondheid van bodems in kaart te brengen. Lidstaten zullen – met steun van de Europese Commissie – eerst hun bodems monitoren en daarna evalueren. Op basis van die gegevens kunnen overal in de EU passende maatregelen genomen worden om bodems te beschermen en verdere degradatie te voorkomen.
De onderhandelaars zijn het eens over de nood aan een sterk en samenhangend monitoringsysteem, met vergelijkbare data uit alle lidstaten. Elk land kiest zelf waar het meetpunten plaatst, maar volgt daarbij een gezamenlijke EU-methodologie en sluit aan op bestaande nationale systemen. Ook zijn er afspraken gemaakt om de eerste stappen te zetten richting monitoring van PFAS en pesticiden.
Raad en Parlement steunen het voorstel van de Commissie om met gemeenschappelijke bodemparameters te werken. Die brengen de fysische, chemische en biologische kenmerken van elke bodemsoort in kaart.
Daarnaast komen er klassen die aangeven hoe gezond een bodem is. Die zijn gebaseerd op de streef- en drempelwaarden die de Raad eerder vastlegde:
niet-bindende duurzame streefwaarden op EU-niveau, die de langetermijndoelstellingen weergeven
operationele drempelwaarden, vastgelegd door de lidstaten per bodemparameter, om prioriteiten te stellen en stap voor stap te werken aan een gezonde bodem
De nieuwe richtlijn bevat principes om ruimtebeslag (= land take) te beperken, met focus op bodemaantasting door verharding en afgraving. Lidstaten houden rekening met die principes, maar hun nationale beslissingen over ruimte ordening blijven gerespecteerd.
Het compromis legt geen nieuwe verplichtingen op aan grondeigenaars of -beheerders, zoals landbouwers en boseigenaars. In plaats daarvan moeten lidstaten hen actief ondersteunen bij het verbeteren van de bodemgezondheid en de veerkracht. Die steun kan gaan van advies en opleiding tot het versterken van kennis en vaardigheden. Ook onderzoek, innovatie en bewustwording over het belang van gezonde bodems zijn daarbij belangrijk.
Daarnaast moeten lidstaten regelmatig nagaan wat de financiële gevolgen zijn voor landbouwers en boseigenaars bij de uitvoering van deze inspanningen.
Volgens de nieuwe richtlijn moeten lidstaten een publieke lijst opstellen van mogelijk vervuilde sites. Dat gebeurt tien jaar na de inwerkingtreding. Daarnaast zijn lidstaten verplicht om alle onaanvaardbare risico’s voor mens en milieu aan te pakken.
Achttien maanden na de inwerkingtreding komt er ook een indicatieve waarschuwingslijst met stoffen die een mogelijk gevaar vormen voor de bodemgezondheid, volksgezondheid of het milieu. Voor die stoffen is extra onderzoek nodig. Op die lijst staan onder meer PFAS en pesticiden.
De Commissie belooft ondersteuning via het bestaande EU-programma LUCAS Soil en financiële en technische hulp.
Zowel het Europees Parlement als de Raad moeten nog een finale stemming houden over de compromistekst. Dit moet eerst in de ENVI-commissie gebeuren, en vervolgens in de plenaire vergadering. De 27 lidstaten doen dat in Coreper en in een raadsformatie.
De nieuwe richtlijn treedt vervolgens 20 dagen na publicatie in het EU-Publicatieblad in werking. Vanaf die datum hebben de lidstaten drie jaar de tijd om de regels om te zetten in nationale wetgeving.
De tekst van het voorlopig politiek akkoord is nog niet beschikbaar.
Tegen 2050 wil Europa gezonde en veerkrachtige bodems. Om die doelstelling te halen, stelde de Europese Commissie in juli 2023 een nieuwe richtlijn bodemmonitoring voor. Het voorstel is onderdeel van de Europese Green Deal, de bodemstrategie, de biodiversiteitsstrategie en het actieplan voor nulvervuiling.
Bodemmonitoring is relevant voor heel wat spelers in Vlaanderen, elk vanuit hun eigen rol en verantwoordelijkheid. Het lijstje bestaat onder meer uit lokale besturen, milieuorganisaties, de landbouw- en bouwsector, onderzoeksinstellingen en kenniscentra en industrie en bedrijven.
Commissievoorstel - COM(2023) 416 final
Standpunt van het Europees Parlement
Algemene oriëntatie van de Raad
Persbericht van het Europees Parlement
Persbericht van de Europese Commissie
Tekst van het voorlopig politiek akkoord (nog niet beschikbaar)
