Bescherming tegen asbest – Stand van zaken EU-initiatieven

27 oktober 2022 - door Liese Dewilde

Op 28 september publiceerde de Europese Commissie in verband met asbestbescherming twee initiatieven: een voorstel voor een richtlijn over grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling en een horizontale strategie voor asbestverwijdering.

  • De niet-wetgevende Commissie-Communicatie met een Europese Strategie voor de Verwijdering van Alle Asbest vormt een kader waaruit andere specifieke (wetgevende) initiatieven kunnen voortvloeien.

  • Het Commissievoorstel voor een Richtlijn ter bescherming van werknemers tegen de blootstelling aan asbest is een specifiek initiatief dat onder andere een grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling bepaalt.

  • De tekst van de Commissie-Communicatie vind je hier. De tekst van het Commissievoorstel voor een richtlijn vind je hier en de openbare raadpleging hierover vind je hier.

Europese Strategie voor de Verwijdering van Alle Asbest

De Commissie nam een niet-wetgevende Communicatie aan met een alomvattende Europese Strategie voor de Verwijdering van Alle Asbest (ESRAA - European Strategy for the Removal of All Asbestos). De mededeling benadrukt dat asbest een zeer gevaarlijke, kankerverwekkende stof is en dat blootstelling aan deze stof al vele mensenlevens heeft geëist. De EU heeft asbest sinds 2005 verboden, maar dit neemt niet weg dat EU-burgers nog steeds het risico lopen om aan asbest te worden blootgesteld.

Volgens de Communicatie moet de EU een mondiale leidende rol blijven spelen om een einde te maken aan het gebruik van alle soorten asbest. De EU wordt bovendien aangemoedigd om het goede voorbeeld te geven bij wereldwijde maatregelen.

Integratie in andere beleidskaders

De mededeling haalt verschillende Europese initiatieven en beleidskaders aan waarin de bescherming tegen de blootstelling aan asbest en de veilige verwijdering van asbest terugkomt.

  • Europese Green Deal en bijhorende renovatiegolf

In het kader van de Europese Green Deal is het essentieel om gebouwen en woningen te isoleren om te komen tot een hogere energie- en hulpbronnenefficiëntie. Daartoe stelde de Europese Commissie in oktober 2020 haar Renovatiegolf Strategie voor.

In de mededeling wordt uitgelegd dat blootstelling aan asbest voornamelijk verband houdt met situaties waarin asbesthoudende materialen worden verstoord en dat beschermingsmaatregelen daarom vooral gericht moeten zijn op de bouw.

Het is geweten dat in gebouwen met slechte energieprestaties vaak asbest werd gebruikt.  De renovatie van die gebouwen zou daarom het aantal mensen dat aan asbest wordt blootgesteld kunnen doen toenemen. Daarom wordt in de mededeling een levenscyclusbenadering van asbest uiteengezet, die de identificatie van aanwezige asbest omvat tot en met een goede follow-up van asbestgerelateerde ziekten.

Om het probleem van het gebrek aan kennis over de aanwezigheid van asbest in gebouwen aan te pakken, verklaarde de Commissie voornemens te zijn een wetgevingsvoorstel in te dienen betreffende de screening en registratie van asbest in gebouwen. De maatregel zou onder andere: de invoering overwegen van minimumeisen inzake het verzamelen en verspreiden van gegevens over de aanwezigheid van asbest in gebouwen; de lidstaten verplichten nationale strategieën voor asbestverwijdering te ontwikkelen; het screenen en registreren van de aanwezigheid van asbest in bepaalde gevallen verplicht stellen.

Daarnaast is de Commissie voornemens trajecten en beleidsopties ter verbetering van de luchtkwaliteit binnenshuis te beoordelen. De aandacht zou hier vooral gaan naar belangrijke actoren van luchtkwaliteit en de meest belangrijke bronnen van verontreiniging (waaronder asbest). De Commissie zou bovendien onderzoeken hoe het publiek beter bewust kan worden gemaakt van deze kwesties en van de manier waarop risico’s kunnen worden verminderd.

Ten slotte zou de Commissie misschien regelgeving voorstellen voor een model voor een digitaal bouwlogboek, met het oog op de voordelen van digitale technologieën voor de registratie en uitwisseling van asbestgerelateerde gegevens. De mededeling moedigt de lidstaten ook aan de digitalisering van gebouwgerelateerde informatie en bestaande registers te versnellen, en de verzameling, opslag, vergelijkbaarheid en uitwisselbaarheid van gegevens over de kenmerken van gebouwen te verbeteren.

  • EU-afvalwetgeving

In de mededeling wordt benadrukt dat de EU-afvalwetgeving het beheer van asbestafval al uitgebreid regelt zodra het ontstaat en dat storten de belangrijkste aanpak blijft voor de veilige verwijdering van asbesthoudend afval.

Om echter alternatieve manieren te onderzoeken om asbestafval op een milieuvriendelijke manier te behandelen, zal de Commissie naar verwachting eind 2022 een studie laten uitvoeren naar asbestafvalbeheerpraktijken en nieuwe verwerkingstechnologieën. De resultaten van deze studie zullen worden gebruikt om na te gaan of wijzigingen in de EU-afvalwetgeving nodig zijn.

  • Europees Plan ter bestrijding van kanker

Aangezien blootstelling aan asbest kan leiden tot verschillende ziektes en klachten, werd in de mededeling benadrukt dat screening en vroegtijdige diagnose van fundamenteel belang zijn voor de preventie van kanker. Dit aspect komt ook aan de orde in het "Beating Cancer Plan".

  • Zorgvuldigheidsplicht (Due diligence)

De mededeling legde tot slot ook nog de nadruk op het voorstel voor een richtlijn betreffende de zorgvuldigheid op het gebied van duurzaamheid van ondernemingen en hun waardeketen. Dit is het due diligence-initiatief. De Commissie wil hiermee de bescherming van werknemers in de wereldwijde toeleveringsketens waarborgen, in lijn met het doel om vanuit Europa een mondiale leidende rol op te nemen in de bescherming tegen asbest.

Financiering

Ook op vlak van financiering wordt gekeken naar bestaande structuren.

De Recovery and Resilience Facility, de herstel- en veerkrachtfaciliteit opgericht in het kader van het herstel na de coronacrisis, kan worden gebruikt om nationale maatregelen voor de veilige verwijdering van asbest tijdens renovaties te ondersteunen. Ook andere Europese structuur- en investeringsfondsen kunnen diverse maatregelen in verband met renovaties ondersteunen (vb. Interreg, EFRO en LIFE enz.).

Lidstaten worden in de Asbestverwijderstrategie aangemoedigd om na te gaan hoe ze beschikbare middelen best gebruiken voor de identificatie en verwijdering van asbest. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht hun strategieën voor asbestverwijdering in alle relevante beleidsmaatregelen te integreren en informatie over EU-financieringsmogelijkheden op regionaal en lokaal niveau uit te wisselen.

Volgende stappen

De mededeling van de Commissie is een niet-wetgevend initiatief. De Commissie-mededeling werd na de publicatie overgemaakt aan het Europees Parlement en de Raad. Beide instellingen hebben de optie om formeel te reageren. Het Europees Parlement kan dit doen aan de hand van een resolutie (own-initiative resolution). De Raad kan dit aan de hand van conclusies.

Richtlijn Bescherming Werknemers tegen Blootstellingsrisico’s Asbest

De Commissie publiceerde hiernaast ook een wetgevend initiatief met een specifiekere focus, namelijk een voorstel voor een richtlijn betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan asbest op het werk (OEL – Occupational Exposure Limit). Het risico van blootstelling aan asbest is namelijk het grootst in de beroepsomgeving.

Werknemers worden voornamelijk aan asbest blootgesteld wanneer zij met asbest omgaan en door vezels tijdens bouwwerkzaamheden, met name renovatie en sloop. Beroepskanker is de belangrijkste oorzaak van werkgerelateerde sterfgevallen in de EU, waarvan 78% asbestgerelateerd is. De hierboven vermelde Communicatie benadrukt daarom dat de beroepsmatige oorsprong van ziekten in verband met blootstelling aan asbest moet worden erkend, zodat werknemers toegang hebben tot de relevante schadevergoedingsregelingen.

Verlaging van de grenswaarde voor beroepsmatige voorstelling

Het huidige Commissievoorstel voor een richtlijn betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan asbest op het werk is een voorstel tot wijziging van de bestaande richtlijn hieromtrent (Richtlijn 2009/148/EC). Hoewel de bestaande richtlijn werd geacht nog geschikt te zijn voor het beoogde doel, was er wetenschappelijke steun voor een verlaging van de grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling.

De Commissie stelt voor om de bestaande grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling aan asbest te verlagen van 0,1 vezels per kubieke centimeter tot 0,01 vezels/cm³. Hiernaast zou dit Commissievoorstel de grenswaarden in de EU harmoniseren, tot betere arbeidsomstandigheden leiden en gemeenschappelijke meetmethoden voor de vezelconcentratie vaststellen. Werkgevers zullen bovendien verplicht worden de blootstelling van werknemers aan stof van asbest of asbesthoudende materialen op het werk tot een minimum te beperken, en tot het laagste niveau dat technisch mogelijk is onder de voorgestelde grenswaarde.

De Commissie wil er bovendien voor zorgen dat de maatregel adequaat wordt uitgevoerd door de lidstaten, werkgevers en werknemers extra steun te bieden. Zij wil met name richtsnoeren voor de uitvoering van de voorgestelde richtlijn presenteren zodra deze is goedgekeurd. Ook zou zij bijdragen aan bewustmakingscampagnes.

Volgende stappen

Voor dit voorstel voor een richtlijn geldt de gewone wetgevingsprocedure, waarbij de Raad en het Europees Parlement mede-wetgevers zijn.

In het Europees Parlement is de Commissie EMPL van het Europees Parlement aangewezen als leidende commissie voor het dossier. Commissaris voor werkgelegenheid en sociale rechten Nicolas Schmit is het voorstel op 25 oktober gaan presenteren aan de leden van de commissie EMPL.

In de Raad zal de Werkgroep sociale vraagstukken op 31 oktober 2022 bijeenkomen om zich over dit initatief te buigen.

Het is nu aan de Raad en het Europees Parlement om elk hun standpunt over het voorstel in te nemen. Deze standpunten gelden dan als respectievelijke start-onderhandelingsposities bij interinstitutionele trilogen.

In verband met het Commissievoorstel voor een richtlijn over de bescherming van werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan asbest op het werk loopt momenteel een openbare raadpleging tot 1 december 2022. Die vind je hier.

De tekst van de Commissie-Communicatie vind je hier. De tekst van het Commissievoorstel voor een richtlijn vind je hier en de openbare raadpleging hierover vind je hier.