30 september 2022 - door Liese Dewilde
Op 19 september presenteerde de Europese Commissie het Noodinstrument voor de Eengemaakte Markt (Single Market Emergency Instrument – SMEI). Het SMEI bouwt voort op de lessen die we geleerd hebben uit voorgaande crises en moet Europa beter voorbereiden op mogelijke noodsituaties in de toekomst.
Het doel is om het vrij verkeer van goederen, personen en diensten te waarborgen in crisistijden én om verstoringen in de bevoorradingsketen te verhelpen.
De Commissie stelt een alomvattende nieuwe governancestructuur voor met verschillende risiconiveaus: planningsfase, waakzaamheidsfase en noodfase.
Er wordt een adviesgroep opgericht die instaat voor coördinatie en het adviseren van de Commissie.
Thierry Breton, commissaris voor de Interne Markt zei: “In plaats van een beroep te doen op ad hoc geïmproviseerde acties, zal het noodinstrument voor de eengemaakte markt een structureel antwoord bieden om het vrije verkeer van goederen, personen en diensten in tijden van tegenspoed in stand te houden. Het noodinstrument voor de eengemaakte markt zal zorgen voor een betere coördinatie met de lidstaten, de gevolgen van een potentiële crisis voor onze industrie en economie helpen voorkomen en beperken, en Europa toerusten met instrumenten waarover onze mondiale partners beschikken maar wij niet.”
Bij recente crises (zoals bv. de Covid-19-crisis) zagen we dat de eengemaakte markt verstoord kan worden. Europese bedrijven en onze Europese economie zijn nochtans afhankelijk van de normale werking van de interne markt. We zagen ook dat Europa beter voorbereid moet zijn op mogelijk toekomstige crises. Als we de natuurrampen voortvloeiend uit klimaatverandering, de mondiale economische instabiliteit en de nieuwe geopolitieke context zien, lijken toekomstige crisis niet te vermijden.
Zich voorbereiden op mogelijke toekomstige crises betekent meer concreet dat nieuwe belemmeringen voor het vrije verkeer of tekorten aan crisisrelevante goederen en diensten die van invloed kunnen zijn op de werking van de eengemaakte markt, beter moeten worden aangepakt. Het SMEI introduceert daarom een instrumentarium een snelle en doeltreffende crisisrespons mogelijk maakt. Dit moet ervoor zorgen dat het vrij verkeer van goederen, diensten en personen kan gewaarborgd worden in tijden van crisis. Dit moet bovendien ook verstoringen in onze bevoorradingsketens verhelpen.
De Commissie stelt voor om een nieuwe adviesgroep op te richten. Deze adviesgroep zal een sleutelrol spelen voor het SMEI.
De adviesgroep zal een centraal orgaan vormen om te monitoren, om de Commissie te adviseren over de meeste geschikte responsmaatregelen en om te zorgen voor adequate coördinatie. Meer bepaald zal de adviesgroep de Commissie bijstaan bij de beoordeling van de omvang van de dreiging of de crisis, alsook van de noodzaak om de waakzaamheids- en/of noodprocedures van de interne markt te activeren (zie hieronder).
Deze adviesgroep zal worden voorgezeten door de Commissie en zal daarnaast bestaan uit één vertegenwoordiger van elke lidstaat. Op ad hoc basis kunnen waarnemers worden uitgenodigd, die andere voor de crisis relevante organen vertegenwoordigen.
Het noodinstrument heeft tot doel een alomvattende crisisresponsstructuur op te zetten. Deze alomvattende nieuwe governancestructuur om een passende crisisrespons te coördineren omvat een werking volgens verschillende fasen, afhankelijk van verschillende risiconiveaus. Er is een plannings-, waakzaamheids-, en noodfase.
Ten eerste stelt de Commissie een kader voor noodplannen voor, voor wat beschouwd wordt als ‘normale tijden’ waarin geen plotselinge gebeurtenissen ernstige verstorende gevolgen voor de interne markt kunnen hebben en waarin de marktkrachten de werking van de interne markt garanderen. Dat kader voorziet in een activering van een planningsfase, dat de Commissie en lidstaten in staat stelt om een coördinatie- en communicatienetwerk op te zetten ter voorbereiding van mogelijke toekomstige crises.
In de planningsfase kan de Commissie verschillende maatregelen nemen. Ze kan bv. crisisprotocollen en crisiscommunicatie opstellen, opleidingen en simulaties voor ambtenaren organiseren, systemen opzetten voor vroegtijdige waarschuwing voor incidenten, systemen opzetten voor meldingsverplichtingen voor de lidstaten etc.
Bij ernstige incidenten of verstoringen van de levering van goederen of diensten van strategisch belang die kunnen escaleren tot een volwaardige noodsituatie op de interne markt, kan een kader voor waakzaamheid in werking worden gesteld. Het is dan de Commissie, bijgestaan door de SMEI-adviesgroep, die de waakzaamheidsfase of waakzaamheidsmodus activeert als aan de vereiste criteria is voldaan.
Als de Commissie bij uitvoeringsbesluit de waakzaamheidsfase activeert, is die voor maximaal 6 maanden van toepassing, met de mogelijkheid tot deactivering of verlenging.
In de waakzaamheidsfase kunnen bv. volgende maatregelen genomen worden:
Monitoring van de bevoorradingsketens van strategisch belangrijke goederen en diensten
Het aanleggen van strategische reserves in strategisch belangrijke gebieden. Hiervoor moet de Commissie eerst vaststellen voor welke goederen reserves nodig kunnen zijn. Dan zou ze de lidstaten kunnen vragen om:
informatie over hun eigen reserves mee te delen
hun inspanning te coördineren
informatie uit te wisselen
lijsten met streefcijfers op te stellen
Als indicatieve streefcijfers niet worden gehaald en de omstandigheden dit wel vereisen, zou de Commissie bevoegd zijn om uitvoeringshandelingen te stellen waarbij het lidstaten verplicht om reserves aan te leggen.
Aankoop van goederen en diensten van strategisch belang en crisisgoederen door de Commissie namens de lidstaten.
Als de Commissie vaststelt dat aan de criteria daarvoor is voldaan, kan zij, bijgestaan door de adviesgroep, de Raad van de Europese Unie ook voorstellen om de noodfase voor de eengemaakte markt te activeren. Voor de activering van de noodfase is een uitvoeringshandeling van de Raad nodig, die wordt vastgesteld via de stemprocedure met gekwalificeerde meerderheid. De noodmodus voor de interne markt kan geactiveerd worden in geval van verstrekkende gevolgen voor de interne markt die het vrij verkeer of de werking van de voorzieningsketens (die voor maatschappelijke en economische activiteiten onmisbaar worden geacht) ernstig verstoren. De noodmodus moet dan gedurende zes maanden worden geactiveerd, met de mogelijkheid van verlenging of deactivering, afhankelijk van de omstandigheden.
Eens de noodfase wordt geactiveerd door de Raad, zijn verschillende maatregelen mogelijk:
Het wordt het de lidstaten verboden specifieke beperkingen op het vrije verkeer van crisisrelevante goederen en diensten vast te stellen, tenzij dit een gerechtvaardigde laatste redmiddel is.
Lidstaten zullen nieuwe beperkingen zo spoedig mogelijk moeten melden met het oog op transparantie. Ze zullen ook contactpunten moeten opzetten voor burgers en bedrijven.
De Commissie zou namens de lidstaten openbare aanbestedingen voor crisisrelevante goederen kunnen faciliteren.
De Commissie kan de lidstaten aanbevelen om de beschikbaarheid van crisisrelevante goederen en diensten te waarborgen door de uitbreiding of herbestemming van productielijnen te vergemakkelijken.
De Commissie kan de lidstaten ook aanbevelen om de beschikbaarheid van crisisrelevante goederen en diensten te waarborgen door vergunningsprocedures voor dergelijke goederen te versnellen
De Commissie kan de lidstaten aanbevelen om strategische reserves doelgericht te verdelen.
Aankoop van goederen en diensten van strategisch belang en crisisgoederen door de Commissie namens de lidstaten
Naast de maatregelen in de ‘gewone’ noodfase, zijn er ook maatregelen met dubbele activering. Dit zijn aanvullende buitengewone maatregelen, die alleen kunnen worden geactiveerd onder strenge procedurele vereisten. Dubbele activering garandeert passende controlemechanismen en zorgt ervoor dat dergelijke maatregelen alleen als laatste redmiddel worden ingezet. Dubbele activering garandeert passende controlemechanismen en zorgt ervoor dat dergelijke maatregelen alleen als laatste redmiddel worden ingezet.
Buitengewone maatregelen die in dit kader mogelijk zijn, zijn de volgende:
De marktdeelnemers bij bindend besluit om informatie verzoeken.
Ondernemingen verzoeken om voorrang te geven aan de levering van crisisrelevante goederen (prioritaire orders). In uitzonderlijke omstandigheden kan ze ondernemingen hiertoe zelfs verplichten, tenzij die ondernemingen zwaarwegende redenen kunnen aanvoeren om dat niet te doen.
Als het noodinstrument voor de eengemaakte markt wordt geactiveerd, ligt de nadruk op het beschermen van en het wegnemen van belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen, diensten en personen en op het waarborgen van de beschikbaarheid van kritieke producten op de eengemaakte markt. Daarmee vormt het een aanvulling op andere EU-kaders voor crisisbeheersing en EU-regels voor specifieke sectoren, toeleveringsketens of producten (bv. HERA, chips act, noodplan voor waarborgen voedselvoorziening en voedselzekerheid).
Naast een aanvulling op bestaande wetgeving, heeft het SMEI-kader ook tot doel om verschillende geharmoniseerde regels van een aantal bestaande sectorale kaders te wijzigen. De bestaande kaders voorzien momenteel niet in de mogelijkheid om in noodgevallen af te wijken van de geharmoniseerde regels. De nieuwe voorstellen hebben tot doel een dergelijke mogelijkheid te creëren door 14 richtlijnen en 5 verordeningen te wijzigen. Deze 19 productgebieden omvatten bijvoorbeeld machines, meststoffen en bouwmaterialen.
Het Commissievoorstel is overgemaakt aan het Europees Parlement en de Raad. Beide instellingen moeten via hun procedures nu tot een respectievelijk standpunt komen over dit Commissievoorstel. Eens dat gebeurd is, kunnen de Raad en het Europees Parlement starten met interinstitutionele onderhandelingen om tot een akkoord te komen over dit onderwerp.
Het volledige Commissievoorstel vind je hier.
Hier vind je het voorstel voor een verordening tot vaststelling van maatregelen om de aanvoer en beschikbaarheid van crisisrelevante goederen te vergemakkelijken in geval van noodsituaties voor de eengemaakte markt en tot wijziging van Verordening (EU) 2016/424, Verordening (EU) 2016/425, Verordening (EU) 2016/426 en Verordening (EU) 2019/1009.
Hier vind je het voorstel voor een richtlijn tot wijziging van de Richtlijnen 2000/14/EG, 2006/42/EG, 2010/35/EU, 2013/29/EU, 2014/28/EU, 2014/29/EU, 2014/30/EU, 2014/31/EU, 2014/32/EU, 2014/33/EU, 2014/34/EU, 2014/35/EU, 2014/53/EU en 2014/68/EU en tot invoering van noodprocedures voor conformiteitsbeoordeling, de vaststelling van gemeenschappelijke specificaties en markttoezicht in geval van noodsituaties voor de eengemaakte markt.
