Vlaanderen wereldtop in marien onderzoek

Het Belgische deel van de Noordzee is slechts een postzegel groot in verhouding tot de weidsheid van de globale oceaan. Toch behoort het tot de best bestudeerde mariene gebieden ter wereld. De Vlaamse mariene onderzoeksgemeenschap legt internationaal behoorlijk wat gewicht in de schaal van het oceaanonderzoek.

Momenteel tellen Vlaanderen en België 114 mariene onderzoeksgroepen verbonden aan universiteiten en wetenschappelijke instellingen. Goed voor meer dan 1.600 personen, actief betrokken bij oceaanonderzoek. Deze groepen ontwikkelden een zeer diverse expertise, die zich al lang niet meer beperkt tot het Belgische deel van de Noordzee. Onze mariene onderzoekers scoren ver boven het gemiddelde op het vlak van internationale samenwerking, met een sterke verankering in internationale netwerken. 

Samenwerking met Verenigd Koninkrijk van groot belang

We kunnen eigenlijk stellen dat het Belgische en Vlaamse mariene onderzoekslandschap boven zijn gewichtsklasse bokst. Het Verenigd Koninkrijk is als partner voor Vlaanderen niet weg te denken uit deze internationale samenwerking.

Ook de cijfers tonen dat:

• Het Verenigd Koninkrijk is na Frankrijk de tweede belangrijkste partner bij onze internationale co-publicaties, goed voor 13% voor de periode 2008-2017. 
• Voor de recentere periode 2013-2017 bedraagt het aandeel van samenwerking met het VK zelfs 15%.
• Er is een sterke samenwerking met specifieke instellingen in het VK, zoals het Natural Environment Research Council (NERC). 
• 50 projecten op een totaal van 68 mariene projecten binnen Horizon 2020 (het Europees kaderprogramma voor onderzoek en innovatie) zijn in samenwerking met het VK: goed voor 42,5 miljoen euro. 
• Ook bij regionale samenwerking (zoals bijvoorbeeld Interreg 2 Zeeën en North Sea Region) scoort het VK als partner erg hoog: de 16 Interregprojecten met een VK-partnerschap (een totaal van 17 projecten met Vlaams/Belgische deelname) zijn goed voor 18.643.287 euro aan middelen.
• Tussen 2008 en 2017 werd bij 27% van de mariene publicaties een onderzoeksschip ingezet voor staalname of dataverzameling. 17% van deze publicaties maken melding van het gebruik van een Brits onderzoeksschip. 

Wat na Brexit?

De manier waarop het Verenigd Koninkrijk betrokken is bij het Europees Kaderprogramma voor onderzoek en innovatie zal bepalend zijn voor de toekomst van de samenwerking in oceaanonderzoek. Bij de onderhandelingen die nu lopen over het volgende Kaderprogramma, Horizon Europe, wordt dat scenario zoveel mogelijk in rekening gebracht.  

Toch zullen er op korte termijn onvermijdelijk negatieve gevolgen te merken zijn. De onzekerheid die de brexit overschaduwt, maakt partners voorzichtig om nieuwe verbintenissen aan te gaan. Hoewel de Britse overheid continuïteit garandeert in zijn deelname aan lopende projecten, neemt het de ongerustheid niet weg. Zeker in een no deal-scenario zijn de gevolgen momenteel moeilijk in te schatten. Vlaanderen pleit voor een scenario waar het Verenigd Koninkrijk zo nauw mogelijk betrokken blijft bij de Europese onderzoeksprogramma’s. 

De samenwerking met het VK inzake marien onderzoek, gaat echter veel verder dan enkel projecten en co-publicaties. Zo stellen Vlaanderen en België een aantal grote mariene onderzoeksinfrastructuren ter beschikking van de Europese onderzoeksgemeenschap.  Oceaanonderzoek is Big Science, dat dure en gesofisticeerde infrastructuur vergt, zoals onderzoeksschepen, onderzeeërs, satellieten, drones, e-infrastructure, enzovoort. Voor veel van deze innovatieve technologieën werkt Vlaanderen zeer nauw samen met experten, kennisinstellingen en spin-offs in het VK. Bij een no deal-brexit bevinden we ons in een nieuw kader voor toegang tot de Europese markt. De inperking van het vrij transport van goederen kan ernstige problemen veroorzaken met leveranciers van toestellen en onderhoudscontracten. 

België en Vlaanderen participeren ook in verschillende zogenaamde Europese ESFRI-onderzoeksinfrastructuren (European Strategy Forum on Research Infrastructures). Om de grote kost ervan te kunnen dragen, zijn internationale samenwerkingen opgezet, ook met het VK. Hier heerst opnieuw dezelfde onzekerheid: wat na een brexit? De Britten coördineren namelijk een aantal internationale onderzoeksinfrastructuren waar Vlaanderen aan deelneemt en waar Vlaamse onderzoekers ook na de brexit gebruik van willen maken. Omgekeerd staan in Europa verschillende onderzoeksinfrastructuren die Britse onderzoekers zonder twijfel nog willen gebruiken na de brexit. 

De mariene onderzoeksgemeenschap bereidt zich voor

De Europese Commissie staat de European Strategy Forum on Research Infrastructures momenteel bij met juridisch advies over de toegang en het gebruik ervan na de brexit. Ook de internationale onderzoeksinfrastructuren die in het VK gevestigd zijn, hebben twee scenario’s uitgewerkt: een zacht en een hard. In het zachte scenario zitten maatregelen om de continuïteit van de samenwerking te garanderen. In een harde brexit plant men zelfs te verhuizen naar Europa. 

De overheidsadministraties en diensten die bevoegd zijn voor het wetenschapsbeleid in Vlaanderen, zoals het departement Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI) en het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO), werken samen met alle relevante actoren om de mogelijke gevolgen van een brexit in te schatten en de gepaste maatregelen te nemen. Ook met de Britse kennisinstellingen wordt er overlegd. Een denkpiste die door een aantal Britse universiteiten alvast niet uitgesloten wordt, is de mogelijkheid om op het Europese continent afdelingen te openen. 

Vragen? 

• Aan het Vlaams Instituut voor de Zee (www.vliz.be)

Contacteer woordvoerder Jan Seys (jan.seys@vliz.be) of Ann-Katrien Lescrauwaet (annkatrien.lescrauwaet@vliz.be)

• Wil je meer weten over het marien onderzoek in Vlaanderen? 

Het Compendium voor Kust en Zee 2018 brengt trends en cijfers over het marien onderzoek en innovatie in Vlaanderen en België in kaart. Het biedt een geïntegreerd informatieportaal voor de mariene expert: www.compendiumkustenzee.be of www.compendiumcoastandsea.be. 

Extra info

Wat gebeurt er al rond de brexit in Vlaanderen?

• De Brexit impact scan gaat de impact na van brexit voor alle Belgische bedrijven.
• De Vlaamse Regering keurde het “Brexit Actieplan” goed waarbij twee miljoen euro wordt voorzien om Vlaanderen voor te bereiden op de brexit en om de weerbaarheid van het Vlaams economisch weefsel verhogen. Het actieplan bevat 4 pijlers:

1. Proactieve diplomatieke standpuntbepaling
2. Pleidooi voor brexit compensaties in het MFK post 2020
3. Integrale ondersteuning voor Vlaamse bedrijven via een centrale Brexit Helpdesk. Deze Helpdesk komt in de plaats van het bestaande meldpunt van FIT en staat ondernemingen bij met advies op maat van het bedrijf en leidt de onderneming naar relevante Vlaamse en federale overheidsdiensten, partners, overheidswetgeving, subsidies en andere financieringsmogelijkheden. De regering verhoogt daarnaast de middelen van FIT om het beschikbare ondersteuningsinstrumentarium te versterken
4. Aantrekken van investeringen