Commissie presenteert initiatieven voor de bescherming van platformwerkers

Platformeconomie: evenwicht tussen kansen en bescherming

De digitale platformeconomie groeit snel. Vandaag werken meer dan 28 miljoen mensen in de EU via digitale platformen. En dat aantal wordt verwacht nog sterk te stijgen. De overgrote meerderheid van deze mensen zijn werkelijk zelfstandigen. Maar er wordt van ongeveer 5,5 miljoen mensen geschat dat zijn fout zijn ingedeeld en aldus schijnzelfstandigen zijn.

Digitale arbeidsplatformen creëren kansen, zowel voor bedrijven, als werknemers, als zelfstandigen. Bovendien zorgen ze voor een betere toegang tot een aantal diensten voor consumenten. Tegelijk brengt de digitale platformeconomie nieuwe uitdagingen met zich mee, door de nieuwe manier van werken, waarbij de arbeidssituatie van mensen moeilijk correct te bepalen is. Dit leidt ertoe dat sommige mensen buiten de bescherming van arbeidsrechten en sociale rechten vallen. Bovendien zorgen de algoritmen op basis waarvan diensten verdeeld worden voor vragen over transparantie en verantwoordingsplicht.

De nieuwe regels hebben tot doel om mensen die via digitale platformen werken, de arbeidsrechten en sociale bescherming te geven waar ze recht op hebben. Bovendien moeten er extra bescherming zijn wanneer algoritmen de diensten verdelen. Een gemeenschappelijke set aan EU-regels beoogt de rechtszekerheid te vergroten, waardoor digitale platformen ten volle kunnen profiteren van de economische mogelijkheden van de eengemaakte markt, met een gelijk speelveld voor iedereen.

Nicolas Schmit, de Commissaris voor Werkgelegenheid en Sociale rechten liet het volgende weten: “We moeten we het potentieel van digitale platformen om banen te scheppen optimaal benutten. Maar we moeten er ook voor zorgen dat het om kwalitatief hoogwaardige banen gaat die geen onzekerheid veroorzaken: platformwerkers moet zekerheid worden geboden zodat ze hun toekomst kunnen plannen. Het voorstel van de Commissie bevat duidelijke criteria om te bepalen of een platform een werkgever is. Als dat het geval is, hebben de werknemers recht op sociale bescherming en arbeidsrechten. De technologische vooruitgang moet eerlijk en inclusief zijn. Daarom wordt in het voorstel ook aandacht geschonken aan de transparantie van en het toezicht op platformalgoritmen.”

De Commissie komt niet met één initiatief naar voren, maar met een pakket van drie initiatieven. Het stelde een mededeling, een voorstel voor een richtlijn en ontwerprichtsnoeren voor. Elk initiatief heeft een specifieke focus.

Mededeling waarin de aanpak en de maatregelen van de EU inzake platformwerk worden toegelicht

Het pakket bestaat onder andere uit een mededeling van de Commissie waarin de aanpak en de maatregelen van de EU inzake het platformwerk worden toegelicht. Deze mededelingen schetst niet-wetgevend het kader waarbinnen de EU actie neemt, welke doelstellingen het nastreeft en op welke manier ze dit doet.

Deze maatregelen worden aangevuld met maatregelen die de nationale autoriteiten, de sociale partners en andere relevante actoren op hun niveau zouden moeten nemen. De Commissie verzoekt de lidstaten, de sociale partners en andere relevante actoren om concrete maatregelen voor te stellen om de arbeidsomstandigheden van platformwerkers te verbeteren. Dit moet ervoor zorgen dat de voordelen van de digitale transformatie benut worden en de sociale markteconomie beschermd blijft.

Doel is ook de basis te leggen voor de ontwikkeling van toekomstige wereldwijde normen voor hoogwaardig platformwerk. De EU wil het goede voorbeeld geven omdat platformen grensoverschrijdend werken. Dit rechtvaardigt een grensoverschrijdende regelgevende aanpak.

De volledige mededeling vind je hier.

Voorstel voor een richtlijn betreffende de verbetering van de arbeidsomstandigheden van platformwerkers

Het pakket bevat ook een wetgevend voorstel, namelijk een voorstel tot een richtlijn, betreffende de verbetering van de arbeidsomstandigheden van platformwerkers. De focus van dit voorstel ligt op het verbeteren de arbeidssituatie van digitale platformwerkers, op het kwalificeren van mensen die via digitale arbeidsplatformen werken én op nieuwe rechten voor werknemers en zelfstandigen bij algoritmisch beheer.

De richtlijn moet ervoor zorgen dat de wettelijke arbeidssituatie van digitale platformwerkers overeenstemt met hun reële arbeidssituatie en -voorwaarden. De tekst stelt hiervoor een aantal beoordelingscriteria voor om te bepalen of een platform een werkgever is. Als het platform aan minstens 2 van deze criteria zou voldoen, wordt het platform wettelijk beschouwd als werkgever.

De mogelijke beoordelingscriteria zijn de volgende:

• Vaststelling van de hoogte van de belonging of van bovengrenzen
• Elektronische controle van de arbeidsprestaties
• Beperking van de vrijheid om de arbeidstijd of de afwezigheidsperioden te kiezen, om werk te aanvaarden of te weigeren, of om beroep te doen op onderaannemers of vervangers
• Vaststelling van dwingende specifieke voorschriften inzake het voorkomen, het gedrag ten aanzien van de ontvanger van de dienst of de uitvoering van het werk
• Beperking van de mogelijkheid om een klantenkring op te bouwen of om werk voor derden te verrichten.

Platformen die het niet eens zijn met hun werkgeversstatus, kunnen die betwisten door het vermoeden van werkgever te weerleggen. Ze zullen dan moeten bewijzen dat er sprake is van een echte arbeidsverhouding. Dit kwalificatie-vraagstuk verduidelijken moet voor meer rechtszekerheid bij platformen zorgen en hierdoor proceskosten verminderen en bedrijfsplanning vereenvoudigen.

Als een platform gekwalificeerd wordt als werkgever, genieten de digitale platformwerkers die voor dat platform werken de sociale en arbeidsrechten die bij de status van werknemer behoren volgens nationaal recht. Deze bescherming omvat onder andere: het recht op minimumloon, collectieve onderhandelingen, bescherming van de arbeidstijd en gezondheid, betaald verlof, betere toegang tot bescherming bij arbeidsongevallen, werkloosheidsuitkeringen, uitkeringen bij ziekte en een op bijdragen gebaseerd ouderdomspensioen.  

De richtlijn bevat bovendien extra bescherming waneer de digitale platformen werken op basis van algoritmen door het vergroten van de transparantie. Wat algoritmen betreft, wil de Commissie zelfs alle werkenden (werknemers en zelfstandigen) beschermen. Deze vergroting van de transparantie moet het mogelijk maken om de naleving van de arbeidsvoorwaarden bij algoritmisch beheer te monitoren. Er wordt ook voorzien in een recht om geautomatiseerde beslissingen aan te vechten, in een menselijke follow-up van geautomatiseerde besluiten én in een verbod van het verzamelen van persoonsgegevens die niet rechtstreeks verband houden met het werk.

Het Commissievoorstel zorgt bovendien voor meer transparantie door de verduidelijking van de bestaande verplichtingen om werk bij de nationale autoriteiten aan te melden. Nationale autoriteiten krijgen nu soms moeilijk toegang tot de gegevens van platformen, zeker als de platformen in verschillende lidstaten actief zijn. Het voorstel verduidelijkt dus die meldingsplicht en vraagt om belangrijke informatie over hun activiteiten en de digitale platformwerkers ter beschikking te stellen van nationale autoriteiten.

Het volledige voorstel voor de richtlijn kan je hier vinden.

Ontwerprichtsnoeren ter verduidelijking van de toepassing van EU-mededingingsrecht op collectieve overeenkomsten van zelfstandigen zonder personeel

Artikel 101 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie ("VWEU") verbiedt overeenkomsten tussen ondernemingen die de mededinging beperken. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft erkend dat collectieve onderhandelingen tussen werknemers - met inbegrip van schijnzelfstandigen - en werkgevers buiten de werkingssfeer van de EU-mededingingsregels vallen. Echte zelfstandigen worden volgens het EU-mededingingsrecht echter wel als "ondernemingen" beschouwd en overeenkomsten die zij collectief sluiten (zoals collectieve arbeidsovereenkomsten) dreigen in strijd te zijn met artikel 101 VWEU.

De ontwerprichtsnoeren uit het pakket initiatieven willen ervoor zorgen dat het mededingingsrecht niet in de weg staat van collectieve overeenkomsten ter verbetering van de arbeidsvoorwaarden van bepaalde zelfstandigen zonder personeel. Ze willen tegelijk ook garanderen dat consumenten en kmo’s kunnen blijven profiteren van concurrerende prijzen en innoverende businessmodellen, ook in de digitale economie.

Door verduidelijkingen van de toepasselijkheid van EU-mededingingsrecht op collectieve onderhandelingen door solo zelfstandigen willen de richtsnoeren leiden tot deze doelstellingen.

De ontwerprichtsnoeren vind je hier.

Volgende stappen

Het voorstel van de Commissie voor een richtlijn moet nu in het Europees Parlement en de Raad worden besproken. Als de richtlijn dan wordt goedgekeurd, heeft elke lidstaat nog 2 jaar om die richtlijn in nationaal recht om te zetten.

Er start bovendien een openbare raadpleging voor de ontwerprichtsnoeren inzake de toepassing van het EU-mededingingsrecht op collectieve overeenkomsten van zelfstandigen zonder personeel. Daarin kunnen belanghebbenden gedurende 8 weken hun feedback geven. Daarna worden ze door de Commissie goedgekeurd en zullen ze bindend zijn voor de Commissie bij latere uitlegging en handhaving van de mededingingsregels van de EU. De Commissie zal de definitieve versie van de richtsnoeren in het tweede kwartaal van 2022 bekendmaken.